İsmail Hakkı Küpçü

BOLŞEVİKLER VE ÇAĞDAŞI İTTİHAT TERAKKİ ANLAYIŞLARI

Rusya’da Çarların baskıları ve yanlışlarına karşı başlayan gençlik hareketleri ile Osmanlı’da Padişah II. Abdülhamit’in baskıları ve yanlışlarına karşı gençlik hareketleri benzer dönemdedir.

Rusya’da başlayan gençlik hareketleri, sadece, Rus Çarlarının halka önderlik yapan insanlara baskı kurduğu, kendileri bolluk içerisinde yaşarken halkı fakirleştirdiği iddialarına dayanıyordu. Çarların dış siyasetleri hakkında ciddi bir düşünceleri bile yok sayılırdı.

Osmanlıdaki gençlik hareketlerinin temeli ile Ruslarınki aynı değildi. Birbirine benzeyen kısmı, Padişahın, halka önderlik eden insanlara baskı yapması, saray ve çevresi bolluk içerisinde yeni saraylar (Dolmabahçe, Yıldız gibi) ve kasırlar ile yalılar yaptırırken halkın giderek fakirleşmesidir.

İki hareketi birbirinden ayıran sebeplerin biri, devletlerin dış politikada düştükleri durumlardır. Rus Çarları yönetimindeki Rusya, hiç toprak kaybetmediği gibi, bazı kazanımları bile olmuştu. Fakat Osmanlı Devleti, bilhassa II. Abdülhamit’in padişahlığı döneminde, bir padişahın yönetiminde en çok toprak kayıplarını yaşamıştı. 1878’de Plevne’yi aldıktan sonra Çatalca’ya kadar hiç mukavemetle karşılaşmadan ilerleyen Rusların İstanbul’u ele geçirmesini, diğer Avrupa Devletleri önlemişti. Şıpka Geçidi’ne ve Plevne’ye yardım göndermeyen padişah II. Abdülhamit, donanmanın ve ordunun Payitahtı korumak için İstanbul’da kalacağını söylemişti. Bu cevap üzerine Şıpka Geçidini Savunan Süleyman Paşa’nın gönderdiği son telgraf şöyleydi: “Eğer Plevne kaybedilirse, savunulacak bir payitaht kalmayacaktır.” Gerçekten de II. Abdülhamit değil, Süleyman Paşa haklı çıkmıştı.

II. Abdülhamit Han, Balkanların önemli bir bölümünü kaybetmesine rağmen kendisini toparlayamadı. Kıbrıs ve Mısır İngilizler tarafından, Tunus ise Fransızlar tarafından işgal edildi. Ama padişah ses çıkaramadı. Padişah’ın güçsüzlüğü bununla da kalmadı. 1881’de Muharrem Kararnamesi ile Duyunu Umumiye Reisliğini kurdu. Günümüzdeki IMF’den daha sert tavırlar sergileyen bu kurum, devletin toplaması gereken bazı vergileri doğrudan kendi toplamaya başladı.

Üst üste gelen sıkıntılar, padişahın hareket kabiliyetini daha da sınırladı. Durumu toparlamak için, dış politikada, güçlü devletlerle denge politikası uygulamaya çalışmaktan, içte de, Türk olmayan guruplara aşırı tavizler vermekten başka çare bulamadı.

Padişah II. Abdülhamit’in bu çaresizliği, vatansever insanları derinden yaralamaya başladı. Vatanseverler çareler aramaya başladılar. Onlar da, bazen deneme yanılma metoduyla fikir ürettiler. Dolayısıyla padişah ile çoğu zaman ters düştüler. Padişah’ın takibatına uğradılar. Böylece, taraflar birbirlerine karşı tavırlı davranmaya başladılar.

Rusya’da ise durum daha farklı idi. Çarlar toprak kaybetmediler. Aksine sömürgeler oluşturma peşine düştüler. Fakat 19uncu yüzyıldaki Rus yazarların (Tolstoy, Dostoyevski, Puşkin, Çehov gibi) etkisiyle özgürlük istekleri artan gençler, halkın fakir, çarların ise şatafat içerisinde yaşamalarının da etkisiyle harekete geçtiler. Belki de bu sebeplerle kurdukları birliğe “kutsal hareket” adını verdiler. Ancak gerek çarların baskılarının artması, gerekse zengin fakir farkının getirdiği hınç, hareketin seyrini değiştirdi. Kutsal hareket olmaktan çıkarak, kindar hareket niteliğine büründüler.

Kutsal Hareketleri sonunda başarıya ulaştı. Çarların yerine kendileri geçtiler. Kendilerine acı çektirenlerden intikam almaya başladılar. Fakat kendilerinin çektiğinden daha sert intikam aldılar. Sadece yöneticilerden değil, yöneticilerin çocuklarından da acımasızca intikam aldılar. Lenin ve Troçki’den sonra, uzun süren Stalin döneminde, sadece yöneticilerden değil, halktan da intikam aldılar. Halkı, çarlardan daha beter baskı altına aldılar. Barış zamanında milyonlarca insanın ölümüne sebep oldular. Böyle olmasında belki de, “kutsal hareket” dediklerinin temelinde dini duyguların olmaması, aksine, dini uygulamalardaki bazı yanlışları bahane ederek, dine karşı çıkmaları sebep olmuştur.

Zora dayanan her hareket, karşısında yeni bir zora dayanan hareket oluşturur. Rusya’daki durum tam anlamıyla böyle oldu. Hâlbuki zorlama, sadece, uyarılara rağmen hatasında ısrar edenlere karşı nokta atışı şeklinde olursa, karşısında yeni bir zor hareketi başlatmaz. Her tarafa zor kullanmakla, hiçbir ahlâki düzen kurulamaz.

İttihat Terakkinin tavrı, tam anlamıyla nokta atışı şeklinde gelişti. Sadece Padişah II. Abdülhamit görevinden alındı, yerine kardeşini getirerek padişah yaptılar. Yani Padişahlığı kaldırmadılar veya başka bir sülâleden bir insanı padişah yapmadılar. Tahtan indirdikleri II. Abdülhamit’e gerekli saygıyı gösterdiler. Yeni kurulan bakanlar kurulunun çoğunluğunu, II. Abdülhamit’in eski yöneticilerinden oluşturdular.

Nitekim bu eski insanlardan oluşan yöneticiler, Balkan Savaşında Edirne’yi kaybettiklerinde geri almak için hiçbir adım atmayınca, meşhur Babı Ali Baskını ile Bakanlar Kurulunun değişmesini sağladılar. Ama yine onların yerine kendileri oturmadılar. Talat paşa 4 yıl sonra Sadrazamlığa oturdu, Enver Paşa 1 yıl sonra Harbiye Nazırı oldu. Bu baskın sonucunda Padişahı da değiştirmediler. Baskındaki ölü sayısına ve sonuçlarına bakılınca, bu olaya baskın bile denilemez.

Çünkü İttihat Terakki hareketi, kindar bir hareket değildi. İnsanların hatalarını söylerken, dayandıkları temelin Allah’ın emirlerine uygun olmasına dikkat ediyorlardı. Bu anlayışın böyle olduğunu, tarihi olayların gelişiminden anlıyoruz. Nitekim 1914 başında, Enver Paşanın bakanlar kurulu üyesi olmasından sonra ortam değişti. Manen çöküntüye uğramış ve umudunu kaybetmiş halk tekrar canlandı. İnsanların kendilerine güvenleri geldi, maneviyatları güçlendi ve Çanakkale destanı oluştu. Bütün bunların tesiriyle, her türlü dış müdahaleye rağmen, yeni bir devlet kuruldu.

Demek ki, insanların yaptıklarını iddia ettiğimiz hatalarla ilgili eleştirilerin temeli, onların, Allah’ın emir ve yasaklarına uyup uymadıklarına dayanmalıdır. Yanlışta ısrar edenlere karşı yapılacaklar da, yine, Yüce Yaradan’ın emir ve yasaklarına uygun olmalıdır.

İSTANBUL’UN FETHİ ÜZERİNDE FARKLI BİR BAKIŞ

Konuya sadece, Türklerin, Hıristiyanlara ait korunaklı bir şehri fethetmeleri olarak yaklaşırsak, dar bir bakış açımız olur. Biz konuya, insanlığın güzel geleceği zaviyesinden bakmaya çalışacağız.

Bilindiği gibi, İstanbul’u (Konstantinopolis) fethetmek için, asırlar boyunca çok sayıda kuşatma harekâtı yapıldı. Osmanlı padişahı II. Mehmet’in kuşatmasından öncekilerin hepsinden kurtulan İstanbul, ilginçtir, Haçlı Seferleri sırasında büyük acılar yaşadı. Hâlbuki Haçlıların sefer yapmalarını ilk isteyen Bizanslılardır. Maksatları, Anadolu’ya hızlı bir giriş yapmış olan Türkleri dışarı atmak ve eski topraklarını geri almaktır.

1204 yılındaki 4üncü Haçlı Seferi, doğrudan deniz yoluyla Kudüs’e gitmeyi hedeflemişti. Ama Venediklilerle anlaşan Haçlılar, yönlerini İstanbul’a çevirdiler. Dört günlük kuşatmadan sonra, içerideki taht kavgasından istifade ederek, şehre girdiler. Üç gün boyunca tarihte eşine az rastlanan yağma yaptılar. Sonra şehirde kaldılar. Bizans yönetiminin ileri gelenleri şehri terk ettiler. 1261 yılına kadar şehri ellerinde tutan Haçlılar, şehri döneminin en fakir beldesi haline getirdiler. Tarihi eserleri tahrip ettiler. İnsanlara zulmettiler. Hıristiyan bir gurup olan Haçlılar, yine Hıristiyan olan İstanbullulara zulmetmiş oldu.

Demek ki, aynı dini inanca sahip olan insanlar bile birbirlerine zulmedebiliyorlar. Aynı inançtaki insanların birbirlerine zulmetmeleri, sadece Hıristiyanlıkta yaşanmamıştır. Müslümanların tarihinde de –nadiren de olsa- benzer uygulamalar görülmüştür. Bilindiği gibi, Müslüman Emevi Devletinin iktidarını, 750 yılında Abbasiler yıkmıştır. Emeviler, üçüncü halife olan Hz. Osman’ın sülalesidir. Abbasiler ise, Hz. Muhammed’in (s.a.v.) amcası Abbas’ın soyundan gelenlerdir. Yani her iki gurup da, Peygamber efendimizin yakın çevresidir.

Abbasiler, iktidarı ele geçirdikleri anda, kendilerinden beklenilmeyecek şekilde, zalimce bazı uygulamalar yaptılar. Emevi yöneticilerinden bazı halifelerinin mezarlarını açtırdılar. Kemiklerini toplatıp yaktırdılar. Bununla yetinmediler. Şam’daki Beni Ümeyye (yani Emevi) Camisini bir süreliğine ibadete kapattılar. Sonuçta Müslüman bir gurup yine Müslüman olan başka bir guruba zulmetti.

Aynı inanca sahip olan insanların birbirlerine yaptıkları zulümler, gurupları aralarının açılmasını hızlandırdı. Bu fark, II. Mehmet İstanbul’u kuşattığı sırada daha bir belirginleşmişti. “Katolik külâhı görmektense, Müslüman sarığını tercih ederim” şeklinde ifadesini bulan iç mücadelenin sebeplerini irdelersek, gerçeğe daha yaklaşırız.

Gerek Hıristiyan mezheplerin ve gerekse Müslüman sülâlelerin davranışlarının bizlere net olarak gösterdiği bazı gerçekler var. Demek ki, insanların ve yöneticilerin bir kısmı için inançlar, sadece başkalarını aldatmak için kullandıkları birer araçtır. Bunların amacı, kendi nefislerinin arzularını yerine getirmektir.

Eğer, Katolik Hıristiyan yöneticiler, dini tekellerine alarak, yaptıklarına karşı çıkanları aforoz ederek yanlışlarını sürdürmeselerdi, İstanbul’un kuşatıldığı bu anlarda, yukarıdaki ifadeler dile getirilmezdi. Bir devletin hayat-memat mücadelesi verdiği bir dönemde, mezhepler arsında böylesine bir ifadenin oluşabilmesi, geçmişte çok ciddi hataların yapıldığını gösterir.

Müslüman olan Emevilerin konumları da aynıdır. Eğer Emeviler, kendi sülâlelerini kutsamayıp, dinin gereklerini uygulasalardı, sonuç çok farklı olurdu. Çünkü o dönem, Müslümanların yani Emevi yönetiminin fetihlerinin en üst seviyede olduğu yıllardı. Hem ganimetler bol idi, hem de Müslümanlık hızla dünyaya yayıldığı için, insanlarda bir heyecan oluşmuştu. Fakat bütün bu imkânlar işe yaramadı. Emeviler, 92 yıl süren bir iktidardan bir daha gelmemek üzere düştüler. Hâlbuki o dönemlerde iktidara gelen sülâlelerin, hem de genişlemeye devam eden bir devleti yönetiyorlarsa, ortalama ömürleri 300 yıl civarındaydı.

O halde İstanbul’un fethinden alınacak ilk ders, Allah’ın yolundan ayrılmadan, onlara Allah’ı ve dinini yanlış anlatıp kandırmadan, insanlara zulmedip onları sömürmeden yönetmektir.

Sultan II. Mehmet, İstanbul’u kuşatma harekâtına başlamadan önce, kendisini, tek hedefe kilitledi. Dolayısıyla, düşüncelerinin merkezinde hep İstanbul’un fethi oturdu. Onun bu odaklanışı, karşılaştığı her türlü güçlüğe karşı, yeni bir fikir geliştirmesine sebep oldu.

İstanbul’un surları geniş idi. O dönemdeki mevcut gülle büyüklükleri ile surları yıkmak mümkün görülmüyordu. Macar asıllı ve Urban isimli bir mucit ile irtibata geçti. Ona, zamanının en büyük toplarını dökebilmesi ve atabilmesi için yapacağı araştırmalarda her türlü desteği verdi. Büyük gülleleri, en sağlam taşlardan yaptırdı. Bütün bu işlemler Edirne’de yapılıyordu. Yeni geliştirilen bu topların ve tek parça halindeki büyük güllelerin İstanbul önüne getirilmesi gerekiyordu. Bu yolculuk, tarlalardan, bağlardan, derelerden, ormanlardan geçilerek gerçekleştirilmeliydi. Büyük gülleleri taşıyacak arabalar ve arabaları yürütecek güçlü dingiller gerekiyordu. Arabaları tarlalardan çekerek götürecek güç lazımdı. Velhasıl sorun çok büyük idi. Bu sorunun bir kısmı teknik gelişmeyle, bir bölümü çok sayıda manda ve onlara yardımcı olan çok fazla sayıdaki insan gücüyle aşıldı.

Hedefe kilitlenen insanın bu çözümleri yetmedi. Çünkü dışarıdan yardım için gelen dört büyük geminin İstanbul’a ulaşması engellenememişti. O halde bu gemilerle gelen yardımın etkisinin azaltılması gerekiyordu. Sonunda hiç akla gelmeyecek ve güllelerin taşınmasından daha zorlu bir girişim yapıldı. 70 parça kadırga, sadece bir gecenin karanlığında ve sessizlik içerisinde karadan götürülerek Haliç’e indirildi. Tıpkı güllelerin geçişinde olduğu gibi, kadırgalar da, tarlalardan, bağlardan, dağlardan ve ormanlardan yürütüldü.

İstanbul’u savunanların rüya gördüklerini zannettikleri bu büyük başarı da yetmedi. İstanbul’dakilerin elinde denizde bile yanmaya devam eden ateş topları vardı. Hem kadırgalar hem de surlara yaklaşan askerler için tehlike oluşturuyordu. Bunu bertaraf etmek için, o ateşle yanmayan kuleler ve kalkanlar oluşturuldu.

Demek ki, İstanbul’un fethinden çıkaracağımız bir diğer ders, hedefimizi tek noktaya odaklamak olmalıdır. Bu hedef, güzel amaçlar için olursa, insanın fikir üretmesi mümkün olur. Aksi takdirde, bir yerde tıkanır, zalimliğe döner.

Hedefe kilitlenmeye bir başka örnek, Amerikalı Cyrus W. Field’dır. O dönemdeki bilim insanlarının imkânsız dedikleri bir hedefe odaklanmıştır. Atlas Okyanusunun iki yakasını telgraf hatlarıyla birleştirme hedefine kilitlenen Field, bütün maddi varlığını bu uğurda harcamayı göze aldı. Fakat yetmeyeceğini bildiği için, İngiltere’ye gitti. Başka insanları bu imkânsız görünen projeye ikna etti. Eğer kendisi hedefe odaklanmasaydı, böylesine bir belirsizliğe para harcamaya kimseyi ikna edemezdi. Field’a da bu inancı aşılayan kişi İngiliz mühendis Gisbrone’dur.

Dönemine göre çok yüksek masraflarla başlatılan bu hareket, gerek tabiat şartları ve gerekse teknik sorunlar sebebiyle, defalarca akamete uğradı. Fakat hedef insanlığın güzel geleceği için olunca, sonunda başarıldı.

Gerek II. Mehmet ve gerekse Field, diğer sultanlara veya zenginlere göre çok üstün özellikleri olan insanlar değildi. İkisi de gençti. Dolayısıyla tecrübeleri yetersiz idi. Ama hedefe olan inançları sayesinde amaçlarına kilitlenerek başardılar.

Bir insan için, ilk en güzel hedef, kendi nefsine karşı vereceği mücadeleyi kazanmak amacıdır. Bu hedefine genel anlamda ulaşan bir insan için ikinci bir amaç, insanlığın huzuru ve mutluluğudur. İlk hedefe ulaşmak, İstanbul’un fethinden daha zordur. İkinci amaca ulaşmak ise, fethin sonrasında insanca davranmayı seçmek kadar zordur.

İnsanlığın huzuru ve mutluluğu için çaba sarfetmenin zorluğunu, yine hem İstanbul’un fethinin sonrası hem de başka örnekle anlamaya çalışalım. II. Mehmet’e yapılan en ciddi eleştiri, fetihten sonra, kısa bir süreliğine de olsa, askerlerine, cebe girebilecek eşyalar için, yağma yapmalarına izin verdiği şeklindedir. Bahsedilen bu izin, o dönemdeki şehir yağmalarıyla karşılaştırılınca, dikkati çeken bir olay değildir. Belki de bu sebepten olsa gerek, bu yağmaya izin verme hususu çok az kaynakta bahsedilir.

Zaten, şehre girildiği gün yağmaya izin verdiğini anlatan Stefan Zweig bile, II. Mehmet’in, Ayasofya’yı camiye çevirmesini eleştirerek anlatırken şöyle bir olay nakleder: “Mehmet, bu kiliseyi (Bizans âleminin göz alıcı sembolü olan Ayasofya’yı) Tanrı’sına dünya var oldukça kalsın diye adamadan önce, şükran borcunu ödeyecektir. Büyük bir alçakgönüllülükle atından iniyor ve yere kapanarak dua ediyor. Sonra da yerden bir avuç toprak alıp, başının üzerinden serpiyor ve bu davranışıyla, ölümlülüğünü hatırlamak, zaferiyle kibirlenmemek istiyor. Tanrı’sına bağlılığını gösterdikten sonra Sultan ayağa kalkıyor ve Tanrı’sının ilk ve gönülden bağlı bir kulu olarak adımını Ayasofya Kilisesi’ne, kutsal Jüstinyanus Katedrali’ne atıyor.”

Bilindiği gibi Fatih Sultan Mehmet, sadece Ayasofya’yı camiye çevirdi. Diğer kiliseler, sinagoglar ve benzerleri aynen muhafaza edildi. Halktan ve ileri gelenlerden isteyenler İstanbul’da yaşamaya devam etti. Hem de, dinlerini, kültürlerini, işlerini ve zenginliklerini muhafaza ederek yaşadılar. Herhangi bir Müslüman ile davalaştıklarında, hukukun üstünlüğü ilkesi uygulandı. Şikâyetçi olan Hıristiyan gerçekten haklı ise, ceza Müslüman olana verildi.

Tek hedefe kilitlenen fatihlere bir başka örnek, Pizzaro ve Cortes’dir. Bu kişilerle ilgili olarak “Amerikalı Yerlilerin Katli” hususunda yazdığımız bir makalede aynen şöyle demiştik:

“Barut üstünlüğüyle onları korkutmaları yetmedi. Yerlileri, aç bıraktıkları köpeklerine parçalattılar. Bu yaptıkları, maddecilik anlayışının da en dip noktasıydı. Sadece 168 kişiyle İnkaların bölgesini fethetmek Pizzaro’ya yetmemişti. Yine 550 kişi ile Azteklerin bütün varlıklarını ele geçirecek olan Cortes de, katliam yapmaktan geri durmadı.

İşin ilginç yanı, bu vahşeti uygulayan insanlar Hıristiyan inancındaydı. Bunların bir kısmı, vahşeti Tanrı adına yaptılar. Dinsiz olduklarını düşündükleri ve insan olarak görmedikleri yerlileri, güya Tanrının adına öldürdüler. Bu nedenle, yaptıklarından hiç hicap duymadılar. Katliam yapmakta birbirleriyle adeta yarıştılar.”

Demek ki, İstanbul’un fethinden çıkaracağımız bir başka ders; seçeceğimiz hedefimiz, kibirlenmek ve bunun sonucu olarak zulmetmek değil, hem çevremize hem de insanlığa hizmet etmek olmalıdır.

AMERİKALI YERLİLERİ KATLEDEN ANLAYIŞIN TEMELİ, MADDECİLİK

Kolomb ve arkadaşlarını 1492 de yola çıkaran kuvvet, yeni yerleri keşfetmek hevesi değildi. Amaç, Hindistan’ın zenginliklerine ulaşmaktı. Zenginliğe ulaşmak için denizden ve ters tarafa gitmekten başka çareleri kalmamıştı. Çünkü karadan gidiş yolunu Türkler kapatmıştı.

Nitekim gerek Kolomb ve arkadaşları, gerekse sonradan onların haricinde giden guruplar, vardıkları yerleri Hindistan olarak düşündüler. Oradaki yerlilerin de Hintliler olduklarını zannettiler. Kolomb, –en azından kendisinin başka bir açıklaması olmadığı için- Yeni Hindistan olarak nitelediği bu topraklardan geri dönerken, yerlilerden aldığı az miktardaki altın tozlarını ve ziynet eşyalarını da beraberinde getirdi. Aslında bunlar, çıktığı zorlu yolculuğun masraflarını bile karşılamaktan çok uzaktı. Bu durumda, oralara yeni seferleri yapacak masrafa katlanacak birilerini bulmak mümkün değildi. Ayrıca, dağ fare doğurduğundan, kendisinin de itibarı kalmayacaktı.

Kolomb hemen yeni bir iddia ortaya attı. Bu getirdiklerinin bazı yerlilerden değiş tokuş yöntemiyle alındığını ve onları ürkütmemek adına az miktarda olduğunu söyledi. Güya, yerlilerin ona söylediğine göre, Yeni Hindistan’ın bazı bölgelerinde altın tarlaları vardı. Tarladaki toprağın üst kısmını kazma ve kürekle biraz süpürünce, alt tarafta tamamen altın tabakası vardı.

Kolomb’un anlattığı bu hikâyelere, kanun kaçakları, borç tutsakları, çapulcular hemen inandılar. Onlarla birlikte başta Kral Fernando olmak üzere bazı zenginler de inandılar. Kral, ülkesinin birliğini yeni sağlamıştı ve paraya çok ihtiyacı vardı. Muhtemelen Kolomb’a da ilk desteği bu sebeple vermişti. Şimdi ise, paranın ilk belirtileri gelmişken, işi yarım bırakmak olmazdı.

Fakat yeni seferlere katılanlar, askerler veya daha iyi iş imkânları arayan becerikli insanlardan ziyade, İspanya’nın insan yapısındaki maddi hırsa en çok sahip olan çapulcu nitelikteki insanlarıydı. Bunlar, gittikleri yerlerde altına ulaşmak için, her türlü vahşeti uygulamaktan geri durmadılar. Hattâ, kendi aralarındaki paylaşımlarda anlaşamadıkları zaman, birbirlerine karşı zorbaca davrandılar.

Yerlilerin, yeni gelen ve güya medeni olan insanların, altın için birbirlerine karşı davranışlarından utandıklarını ifade eden hatıralar vardır. Yerlilerin bazıları, gelen medeni insanların altın tutkusunu görünce, onlara, birbirlerine düşmemeleri için, altın tarlalarının olduğu bölgelerden bahsettiler. Bahsedilen bu yerlere ulaşmak için medeni insanların birbirlerini boğazlamalarını hayretle seyrettiler.

Demek ki, konuya insanlık açısından bakınca, yerliler daha medeni insanlardı. Maddeye önem vermiyorlardı. Ama Avrupa’dan gelenleri, tamamen maddi hırs kapladığı için, her türlü vahşeti uygulamaktan geri kalmadılar. Önce dost görünerek bilgilerinden istifade ettikleri yerlileri, sonradan, vahşice öldürdüler. Barut üstünlüğüyle onları korkutmaları yetmedi. Yerlileri, aç bıraktıkları köpeklerine parçalattılar. Bu yaptıkları, maddecilik anlayışının da en dip noktasıydı. Sadece 168 kişiyle İnkaların bölgesini fethetmek Pizzaro’ya yetmemişti. Yine 550 kişi ile Azteklerin bütün varlıklarını ele geçirecek olan Cortes de, katliam yapmaktan geri durmadı.

İşin ilginç yanı, bu vahşeti uygulayan insanlar Hıristiyan inancındaydı. Bunların bir kısmı, vahşeti Tanrı adına yaptılar. Dinsiz olduklarını düşündükleri ve insan olarak görmedikleri yerlileri, güya Tanrının adına öldürdüler. Bu nedenle, yaptıklarından hiç hicap duymadılar. Katliam yapmakta birbirleriyle adeta yarıştılar.

Kolomb’un uydurduğu altın hikâyelerinden sonra, çok sayıda guruplar oluştu. Bu gurupların bazısı kendi imkânlarıyla yola çıktılar. Ayrı ayrı giden gurupların başkanları veya sonradan fiili olarak başkan konumuna geçenler, bu çabalarını krala yaranmak için yapıyor görünmeye çabaladılar. Hâlbuki asıl amaçları kendi maddeci tutkularını tatmin etmek idi. Yeni gittikleri bölgeleri, kral adına fethettiklerini söylediler. Böyle demelerinin sebepleri vardı. Kendilerinden sonra aynı bölgeye gelecekler tarafından veya kralın gönderdiği temsilciler tarafından dışlanmak istemiyorlardı. Bölgede kral adına yetkili vali olmayı, böylece istedikleri gibi hüküm sürmeyi hedefliyorlardı. En azından ilk yıllarda giden gurupların çok büyük çoğunluğu, bu anlayıştaydı.

Yeni ulaşılan yerlere giden insanları, seçerek göndermek gerekiyordu. Ama böyle bir anlayış, yöneticilerde yoktu. Çünkü onlar da maddenin esiri olduklarından, yönetime hâkim olduklarında hatalı davranış sergilediler. İspanya’da uzun süre egemen olmuş olan Endülüs Müslümanları -en azından ataları- kültür ve bilimde kendilerinden ileri idiler. Dolayısıyla, bu insanların ileri gelenlerini ülkelerinde tutmak için gayret sarf etmeleri kendi yararlarına olurdu. Yapmadılar. Diğer taraftan ülkelerindeki Yahudi azınlığa da benzer şekilde davrandılar. Hâlbuki Yahudiler, ticareti bilen insanlardı. Onlardan faydalanmaları gerekirdi. Fakat aksine, onları ülkelerinden attılar. Bütün bunlardan anlaşılıyor ki, yönetim, yeni gidilen yerler için, İspanya’nın yararını artıracak şekilde ciddi bir plan yapacak kapasitede değildi.

Nitekim yeni topraklara ilk olarak giden İspanya hükümeti, keşiflerden 66 yıl sonra 1558 yılında iflasını ilan ederek borç erteleme istedi. Hâlbuki yeni gidilen yerlerde ganimet elde etmek çok kolaydı. O dönemde, kara parçalarının ortasında olan diğer devletlerin zorlu savaşlar sonunda ganimet elde ettikleri göz önüne alınırsa, İspanya ganimet toplamayı çok daha az maliyetle gerçekleştirecek konumdaydı.

Fakat madde ile manâ birlikte yönetilmeyip maddenin kölesi olununca, sonuç İspanya için yıkım oldu. Avrupa’da ikinci sınıf devlet konumuna düştü. O dönemdeki İspanya’ya göre daha güçsüz ve küçük bir devlet olan İngiltere, yeni keşfedilen yerlerin zenginliklerden en çok istifade eden devlet oldu.

Bazı olayların akışı daha değişik olsaydı, elbette tarihin akışı da değişirdi. Fakat tarih, artık geçmiştir. Önümüzde umutla beklediğimiz bir gelecek var. Umulur ki, tarih içerisinde yapılan hatalardan ders alalım ve bütün insanlığın huzuru için, maddi olanla manevi olanı dengeleyerek barıştıralım.