İsmail Hakkı Küpçü

AKIL BİLİM VE İMAN İLİŞKİSİ ÜZERİNE

Bu sitede daha önce yayınladığımız “İman ve Akıl İlişkisi” başlıklı makalemizde, aradaki bağlantıları irdelemeye çalışmıştık. Bu yazımızda konuya farklı bir açıdan yaklaşacağız.

İslâm âlimleri arasında, dini bilgiler üzerinde, tarih boyunca farklı fikirler öne sürülmüştür. Bunlardan birisi de, yazımızın konusuyla ilgilidir.

İslâm bilginlerinin bir kısmı, ilk farzın, Allah’a ve Peygamberine iman etmek olduğunu savunmuşlardır. İman ettikten sonra, Kur’an’da gösterilen yolda araştırıcı gözlerle varlıkları incelemeye çalışarak, Yüce Yaradan’ın varlığını bilmenin geleceğini söylemişlerdir. Yani, önce iman, sonra inceleme demişlerdir.

Bazıları ise, ilk farzın, araştırıcı gözlerle çevremize ve kâinata bakmak olduğunu, buradan elde ettiğimiz bilgilerle Allah’ın varlığına inanmamız gerektiğini ifade etmişlerdir. Böyle yapılmadığı takdirde, Yüce Yaradan’ın bir zorunluluk olarak bilinemeyeceğini iddia etmişlerdir. Yani, araştırdıkça iman etmenin daha güzel olduğunu söylemişlerdir.

Hangi fikrin daha makul olduğu hususunda, günümüzdeki tek Tanrı inancındaki kişilere bakarak da karar verebiliriz. Yani, Yüce Yaradan’ın varlığını kabul eden bir ülkedeki bir ailede doğan bir kişinin durumuyla, kendisi araştırarak tek olan Tanrı’yı bulan bir şahsın durumuna bakarak fikrimizi ifade edebiliriz..

Fakat daha gerçekçi bir sonuca ulaşmak için, Kur’an’a bakmakta fayda var.

Bilindiği gibi Kur’an, ilk önce, Hz. Muhammed Mekke şehrinde yaşarken indirilmeye başlanmıştır. Daha sonra Peygamber Medine şehrine hicret edince, orada devam etmiştir. Her iki dönem, yıl olarak birbirine yakındır. Senelerdeki bu dengeye rağmen, Kur’an’daki, varlık ve kâinat ile ilgili olarak inmiş olan ayetlerin tamamına yakını, Mekke’de inmiştir. Demek ki, Yüce Yaradan, çevremizi, varlıkları ve kâinatı incelememizi istemiş, araştırmamızın sonucunda iman etmemizi uygun görmüştür. Yani insanların sorgulamalarını, sonrasında iman etmelerini arzu etmiştir.

Yüce Yaradan’ın, gösterdiği bu anlamlı yola rağmen, her insan için farklı sonuçlar ortaya çıkmıştır. Kimi insan, verilen az bir bilgiyi yeterli görmüş ve hemen iman etmiştir. Ayetlerle ilk muhatap olanların bazılarının hızlı bir şekilde iman etmelerinin sebeplerinden birisi, Hz. Muhammed’in “emin ve güvenilir” bir şahsiyet olmasıdır. Peygamberdeki bu güzel özelliğe rağmen, kimi insan, çevreyi ve yaratılışı daha uzun süre incelemiş, sonra iman etmiştir. Kimi insan ise tamamen kulaklarını tıkamış, iman etmemiştir.

Buradan da anlaşılıyor ki, akıl ve bilgi ile her zaman imana ulaşılamayabilir. Çünkü düşünme yani tefekkür etme, her insanda aynı değildir. Bu nedenle, çevresini, varlıkları ve kâinatı sorgulamanın zaruri sonucu iman olmayabilir. Birçok bilgin insanın, iman etmemesinin temelinde bu durum yatmaktadır.

Kur’an, bizden her zaman “akıl erdirmemizi ve düşünmemizi” istemiştir. Muhtemelen bizim, aklımızı ve zekâmızı kullanmadan iman etmemizi uygun görmemiştir. Eğer böyle olmasını isteseydi, Kendisinin varlığını bizim gözümüze sokacak derecede gösterecek olaylar oluştururdu. Fakat böyle yapsaydı, insanlar akıllarını ve zekâlarını kullanmayacakları için, aklımızın ve zekâmızın gelişmesi yetersiz kalabilirdi.

Anlaşılan o ki, Kur’an, imanı, bilgi temeline oturtup, imanın şuurlu olmasını sağlamayı hedeflemiştir. Şuurlu imana sahip insanları, daha sonra indirilen ayetlerle, imanlarını uygulayacakları ahlâka yönlendirmiştir.

Kur’an’daki hukukla ilgili ayetler, ahlâkla ilgili ayetlerden sonra inmiştir. Böylece, şuurlu bir imana sahip insan, ahlâklı davranmaya başladığı için, hukuki meselelerin çözümü çok daha kolaylaşmıştır.

Demek ki, Kur’an’ı daha iyi kavrayabilmek için, iniş sırasına göre irdelemekte fayda vardır. İniş sırasıyla incelendiğinde, akıl ve bilime dayanan imanın, insanı ahlâka yönlendirdiği ve sonrasında dönerek, imanın, akıl ve bilime yeni kapılar açtığı gözlemlenmektedir.

KUR’AN’I KERİM’İN ANLATIM YÖNTEMLERİ

(Not: Bu yazı Haziran 2014 tarihinde yayınlanmıştı. Silindiğinden tekrar yayınlıyoruz.)

Yüce Yaradan buyruklarını ve tavsiyelerini, yarattığı kullarının daha huzurlu yaşayabilmeleri için bizlere her dönemde insan elçiler aracılığıyla iletmiştir.

Kur’an, insanların maddi hayatın esiri oldukları ve Tevrat ile İncil’de bahsedilen peygamberin beklenildiği bir dönemde, 23 yılda parçalar halinde Hz. Muhammed’e (s.a.v.) inmiştir. Uzun bir sürede inmesiyle, insanların anlatılanları içselleştirebilmesi imkânı sağlanmıştır. Bazı ayetler, gelişen olaylara göre gelmiştir. İnsanın yaratılış yapısı günümüze kadar değişmemiştir. Bu sebeple o günkü olaylar ve sözlerin benzerleri her dönem yaşanmıştır. Allah yaratılışımızı değiştirmedikçe de, sonsuza kadar Kur’an’ın ana hükümleri geçerli olacaktır.

Kur’an’ın anlatım yöntemi, sanki Yüce Yaradan’ın yarattıklarıyla konuşması gibidir. Bir sohbet meclisinde, o meclisin saygın bir büyüğünün anlatımlarıyla benzer yapıdadır. Dolayısıyla Kitabı layıkıyla okuyanlar, sanki Yüce Yaradan ile konuşuyormuş hissine kapılırlar.

Yüce Yaradan’ın anlatımda kullandığı dil, sıradan insanın anlayabileceği yapıdadır. Bazı kendisini yaşadığı toplumdan üstü gören yazarların dili gibi anlaşılmaz değildir. Eğer anlamakta zorlanıyorsak, Kur’an’ın vermek istediğini değil, nefsimizin arzu ettiğini aramaya çalışıyoruz demektir. Allah niye bize anlaşılmaz bir dille tavsiyelerde bulunsun ki? Anlatanın büyüklüğü anlaşılmaz olmasında değil, anlattıklarında ve uygulamalarındadır.

Kur’an’ın anlatım dili, şiir diline yakındır. Böylece ezberleme kolaylığı sağlar. Nitekim kolay ezberlenen şiirler, yaşayan kelimelerle ve kafiyeli bir şekilde yazılanlardır.

Yazılması zor olan şiir, halkın bilmediği kelimelerle yazılan değildir. Aksine günlük kullanılan sıradan kelimelerle yazılan, kafiyesi olan ve içerisinde derin anlamlar içeren şiir yazmak çok zordur. Bu çok zor yazılan şiir okunurken yazılması kolaymış gibi görülür. Ama şiirin anlatmak istediklerini tam anlamak için bilgili insanlara ihtiyaç vardır.

Yüce Yaradan’ın sözleri olan Kur’an’ı Kerim de, basit anlatım içerisinde derin anlamlar içermektedir. Anlatılanların derinliğinin bir kısmını anlayabilmek için, Kur’an’ı bıkmadan defalarca okumak gerekir.

Nasıl günlük kelimelerle yazılan bir şiiri okuyan bazı kişiler “bu şiirde ne var? ben de yazarım” hissine kapılırsa, Kur’an’ı kendi dilinde ilk kez ve fazla düşünmeden okuyan kişi de benzer bir duyguya kapılabilir.

Ama aynı kişi, Kur’an’ı veya bir şiiri defalarca ve düşünerek okuduğunda,  fikri değişir. Şiirler kısadır. Anlamları sınırlıdır. Fakat Kur’an uzundur, alanı çok geniştir. Her ayette ayrı bir anlam gizlidir. Dolayısıyla her okuyuşta insan, Kur’an’a daha çok bağlanır.

Yüce Yaradan’ın Kur’an’daki öğretme yöntemlerinden biri de tekrarlamaktır. Tekrarların insanı bıktırmaması için hikâyeler şeklinde anlatılmıştır. Hikâyeler her anlatılışta farklı bir yönünden ele alınmıştır. Bu sebeple dikkatlice okuyanlar için bu anlatımlar tekrar olarak algılanmaz. Okuyanı sıkmaz.

Yüce Yaradan yarattığı kullarının, alışkanlıklarını değiştirirken çok zorlanacaklarını bildiği için, tavsiyelerini kademeli olarak bizlere iletmiştir. Allah öncelikle, Ona inanmamızı ve güvenmemizi sağlayacak konulardan bahsetmiştir.

Kendisine (Yüce Yaradan’a) inancı ve güveni sağladıktan sonra, sorunların çözümü için bizlere yollar göstermeye başlamıştır. Böylece toplumda çözülemez zannedilen sorunların çoğu çözülebilmiştir.

Nitekim Cihad emri, Allah’a inanan ve güvenenlere gönderilmiştir. Cihad, sadece Allah’a karşı gelenlerle savaş anlamında değildir. Kur’an’ın bütününe bakılınca, insanın kendi nefsiyle yaptığı savaş anlamının, diğer manası kadar önemli olduğu anlaşılır.

Kur’an’daki diğer bazı yasaklar, Cihad emrinden sonra kademe kademe indirilmiştir. Çünkü Cihad emriyle kendi nefsiyle ve Allah’a karşı çıkanlarla mücadele eden insanlar için, yeni yasaklara uymak daha kolaydır.

Hâlbuki Allah’a inanmayan ve güvenmeyen bir kişiye göre, kendi nefsiyle mücadele ederek yasaklara uymak enayiliktir. Hattâ delilik gibi bir şeydir.

Fakat aynı kişi, Kur’an’daki “hiç akıl erdirmez misiniz?”, “hiç düşünmez misiniz?” sözlerine uyarak düşünmeye başlayınca fikri tamamen değişir.

Düşünerek ve defalarca okunmasına rağmen, Kur’an’ın anlatmak istediklerini tamamıyla anlamak mümkün değildir. Çünkü nefsimiz araya girer ve bilgimiz yetersiz kalır. Nitekim insanların ilmi bilgileri arttıkça bazı yorumlar ve anlamlar değişebilmektedir.

Bu sebeple Kur’an’dan azami faydalanmak ve daha az hatayla anlamak için bir insanın Kur’an’ı tek başına okuması yetmez. Okuyan kişinin ilahiyatçı olması da yeterli olmaz.

Kur’an, kalp gözü açık bir din insanının başkanlığında, pozitif ilimler ve sosyal ilimlerin bilgili insanlarıyla birlikte tefsir edilirse daha faydalı olur.

Kalp gözü açık diye tabir edilen din insanını, dünya gözüyle anlamak kolaydır. Eğer kişinin hayatı boyunca yaptıklarını yakından (ama mutlaka yakından) incelediğimizde Kur’an ile uyuşuyorsa, o kişinin kalp gözünün açık olması ihtimali yüksektir. Yani kalp gözü açık değilse bile, bizim öyle kabul etmemiz yanlış olmaz.

Fakat yine de bu kişinin söylediklerini ve yaptıklarını bizim her yeni dönemde irdelememiz şarttır. Kişinin davranışlarında sapma gördüğümüzde onun peşinden gitmemeliyiz. Ama sapma yoksa peşini bırakmamalıyız.

Eğer, kişinin hayat boyu yaptıklarını yakından incelediğimizde, söyledikleri ile uyguladıklarının çoğunlukla ve temel anlayışta Kur’an ile uyuşmadığını görürsek, o şahsa dini sömüren bir sahtekâr gözüyle bakmamız yanlış olmaz.

Sonuç olarak, tek olan Tanrı’nın dinini, önce değişmeyen kaynağından öğrenmeye çalışmak gerekir. Konuları daha derinliğine anlamak için, güvenilir kaynakların anlatımlarıyla desteklenmek faydalıdır.

Allah’ım, insanların hidayete erebilmeleri için onların iradelerine güç ver. Onlara, Senin gönderdiğin ayetleri anlayabilmeleri için, anlayış ihsan eyle. Senin her şeye gücün yeter.

HZ ÂDEM PEYGAMBER KONUSU 4

Şimdi de, bazı müfessirlerin tefsirleri hakkında bir başka açıdan irdeleme yapalım. Kehf Suresi 50inci ayette, iblis için, “cinlerdendi” şeklinde tercümeler yapılmaktadır. Bu durum, Bakara 34’te bahsedilen ve şeytanın meleklerden olduğu söylenen ifadelerle çelişki oluşturmaktadır. Kur’an’da bir çelişki olmayacağına göre, konuyu net anlamak için, ayetlerin ilgili kısımlarının Arapçalarına bakalım. Bakara 34: “…kâne minel kâfiriyn”. Ayette iblis için kullanılan bu ifadeler, bazı müfessirlerce “kâfirlerdendi”, bazıları tarafından ise, “kâfirlerden oldu” şeklinde tercüme edilmiş.

 “Kâfirlerden oldu” tercümesinin doğru olması, daha kuvvetli ihtimaldir. Çünkü aslında melek olan şeytan, -Yüce Yaradan’ın, Âdem’e esmayı öğretip, Âdem’in, meleklere göre üstün olan yönünü onlara göstermesine rağmen- Allah’ın, “Âdem’e secde edin” emrine itiraz edince, kâfirlerden olmuştur. Diğer itiraz etmeyenler ise, Allah’ı yücelten melek olmaya devam etmişlerdir. Eğer şeytan, eskiden de kâfirlerden idi ise, Yüce Yaradan, şeytanın dinlemeyeceğini bildiği halde, niye “Âdem’e secde et” diye emir versin? Ve niye, ikinci defa emrini dinlemeyen şeytana, insanları vesveseye düşürmesi için, kıyamete kadar izin versin? Kâfirlerden idiyse, onun yeri doğrudan Cehennem olurdu.

Gelelim, Kehf Suresi 50inci ayetteki Arapça ifadeye. Bu ayetin ilgili kısmında “illa iblis, kâne minel cinni”  denilmektedir. Görüldüğü gibi, Bakara 34’deki Arapça ifade ile tam olarak aynıdır. Fakat ne hikmetse, tercüme edilirken müfessirlerin büyük çoğunluğu “şeytan, cin’den idi” şeklinde çevrilmiştir. Oysaki bu tercüme de, yukarıdaki anlatıma bakılınca, yanlıştır. Kehf 50 de, Bakara 34’deki gibi tercüme edildiğinde, “şeytan, cin’den oldu” anlamı çıkmaktadır. Tercümedeki bu düzeltme sonucunda, bu iki ayet arasında bir çelişki yoktur. Şeytan, muhtemelen, itiraz ettiği için cinlerden olmuştur, yani cinlere benzemiştir. Kur’an’ın anlatımlarından anlaşıldığı üzere –tıpkı insanlar gibi- cinler de, itirazcı bir yapıya sahiptir. Cinlerde de, insanlar gibi, kötü ve iyi cinler vardır. Dolayısıyla ayette, muhtemelen, itirazcı olma açısından bir benzetme yapılarak, “cin’den oldu” denilmiştir.

Hz. Âdem ile ilgili konumuza tekrar dönersek; gerek Bakara Suresi 36ıncı ayetin, gerekse Araf Suresi 22inci ayetin aktardıklarına göre, şeytan, Âdem ve eşi ile birlikte aşağıya sarkıtılmıyor. Her iki ayette de benzer ifadeler var. Zaten bir önceki makalemizde de, Araf Suresi 18inci ayette, şeytanın, Âdem ve eşinden önce cezalandırıldığını görmüştük.

Bakara Suresi 36: “…Derken, şeytan ayaklarını oradan kaydırdı. Onları içinde bulundukları konumdan çıkardı…”

Araf Suresi 22: “Böylece onları aldatarak aşağı sarkıttı (önceki mevkilerinden indirdi)…”

Yukarıdaki ayetler ile Araf Suresi 13üncü ve 18inci ayetler birlikte değerlendirildiğinde, şeytan, Âdem ve eşinden daha önce kovulduğuna göre, onları aşağı sarkıttı ifadesinde, sarkmalarına sebep olanın şeytan olduğu, ama aşağıya birlikte sarkıtılmadıkları anlaşılıyor.

Diğer taraftan, Bakara 36ıncı ve Araf Suresi 24üncü ayette geçen “kiminiz kiminize düşman olarak inin, sizin için yeryüzünde belli bir süre barınak ve yararlanma vardır” sözüyle, Âdem ve eşinden başka insanların da kastedilip kastedilmediğini bilemiyoruz. Ancak, her iki ayette de, “yeryüzünde sizin için belli bir süre barınak ve yararlanma vardır” sözü, sadece Âdem ve eşi için söylenmiş olamaz. O sırada yeryüzünde yaşamakta olan ve gelecekte yaşayacak bütün insanlar için de ifade edildiği gibi, Âdem ve eşinin soyundan gelecek olanlar için de geçerli olacağı açıktır.

Yukarıda anlamlarını verdiğimiz ayetlerden, aşağıdaki irdelememizde de görüleceği üzere, Âdem ve eşinin yeryüzüne indirilmesinden önce, dünyada başka insanlar olduğu net bir şekilde anlaşılıyor.

Ama şeytanın ceza aldığı dönemde, Cennette, Âdem ve eşinden başka insan olmadığı kanaatindeyiz. Nitekim Araf Suresi 19’da ve Bakara Suresi 35’te: “ve ya âdemüskün ente ve zevcükelcennete…” denilmektedir. Yani “âdem, sen ve eşin, cennette durun…”. Fakat Âdem ve eşi, Yüce Yaradan’ın koyduğu yasağa uymayıp, şeytanın, onların zihinlerinde oluşturduğu vesveseye uyunca, cezalandırıldılar. Araf 24: (Allah) buyurdu: “Kiminiz kiminize düşman olarak inin, sizin yeryüzünde bir süreye kadar kalıp geçinmeniz gerekmektedir.”. Benzer ifadeler, Bakara 36’da da vardır.

Şimdi, “kiminiz kiminize” derken ne kastedildiğini irdeleyelim. Önce bir durum tespiti yapmaya çalışalım. Âdem ve eşinin yaptığı hatadan dolayı, Yüce Yaradan’ın, başka insanları cezalandırması düşünülemez. Böyle bir uygulama, O’nun zerre kadar sapmayan adalet anlayışına ve Kur’an’da sıkça bahsedilen “her insanın kendisinden sorumlu olduğu” anlayışına uymaz. Zaten, ayetteki ifadeye göre, Cennetten yeryüzüne indirilenler; sadece Âdem ve eşidir. Şeytan ise, daha önce huzurdan kovulmuştur, ama yeryüzünde yaşamaya mahkûm edilmemiştir. Kur’an’da, şeytanın yeryüzüne indiğine dair bir ifade yoktur.

Eğer son inenler sadece Âdem ve eşi ise, neden “kiminiz kiminize düşman olarak inin” denilmektedir. Diğer taraftan Taha Suresi 20/123üncü ayette. “Oradan, hepiniz (cemian) bazınız bazınıza düşman olarak inin. Şayet Benden size bir hidayetçi (doğru yolu gösterici) gelir de her kim hidayetime uyarsa, artık o sapmaz ve bedbaht olmaz.” denilmektedir. Gerek, bu ayetteki “cemian” sözünün ayette ifade edilen hidayetçi gelmesi kavramı birlikte dikkate alındığında ve gerekse, Kur’an’ın, mekân ve zamanlar üstü evrensellik özelliğini göz önüne aldığımızda, burada birkaç hususun bir arada kastedilmiş olması ihtimali kuvvetlidir.

Birincisi, şeytan ve şürekâsı ile geçmiş ve gelecek bütün insanlar arasında sürekli var olacak olan düşmanlık. İkincisi, Âdem ve eşinin yeryüzüne indikleri anda mevcut olan ve gelecekte var olacak bütün insanlardan bazısının bazısına (yani insanın insana) düşman olmaları. Üçüncüsü, yeryüzündeki mevcut insanlar ile Âdem ve eşi arasındaki düşmanlık. Bizce, hepsinin birden kastedilmiş olması daha kuvvetli ihtimaldir.

Bu kadar geniş çaplı düşmanlıklar ortamında, Yüce Yaradan, bizlere rahmetiyle muamele etmek istediği için, bu düşmanlıklardan kurtulmanın yolunu, aynı ayette (Taha 123) belirtiliyor. Yüce Yaradan’ın görevlendirdiği hidayetçiler aracılığıyla gönderdiği hidayet kurallarına uyanlar, yoldan sapmayacaklar ve kurtuluşa erenler olacaklar.

Üzerinde tartışmalar olduğu için irdelememiz gereken bir başka husus daha var. Ayette bahsedilen Cennetin nerede olduğu hususunda, İslâm bilginleri arasında fikir ayrılığı var. Bazıları bahsedilen yerin, yeryüzünde bir alan olduğunu söylüyorlar. Fakat bizim yukarıda bahsedilen ayetlerden anladığımız kadarıyla, bahsedilen Cennet’in yeryüzünde olduğunu düşündürecek herhangi bir ipucu yok. Cennetin nerede olduğunu açıklayan bir ayet de yok.

Yüce Yaradan’ın, Âdem’i yeryüzündeki cennet gibi bir bölgeye değil, Kur’an’da insanları kabul edeceğini bahsettiği Cennete yerleştirmiş olması daha mantıklı. Tanrı, belki de, Âdem’e bazı şeyleri öğretmenin dışında, insanlara bahşedeceği nimetleri görmesi ve –eğer hata yaparsa- hata yapmanın bedelini bizzat yaşayarak anlaması için, onu ve eşini Cennete yerleştirmiştir. Yaptıkları hatadan dolayı Âdem ve eşini yeryüzüne göndermiş, ama Allah’ın onlara öğrettikleriyle tövbe etmeleri sonucunda affederek, dünya hayatına günahsız başlamalarını sağlamıştır. Dolayısıyla, yeryüzünde her yeni doğan insanın da hayata günahsız başlayacağını, vurgulamıştır.

Diğer taraftan, ceza alarak yeryüzüne inen Âdem ve eşi, Cennette iken yaşadıkları ve öğrendikleri sayesinde deneysel bir şekilde, inançlarını pekiştirmişlerdir. Böylece, dünyada yaşamakta olan diğer insanlara, sadece Yüce Yaradan’dan öğrendiklerini değil, yaşayarak elde ettikleri tecrübelerini de daha güzel aktarabilmişlerdir. Bu sayede, yeryüzünde var olan insanları ıslah etmek için daha bir donanımlı hale geldiklerinden, daha faydalı olma ihtimalleri artmıştır.

Eğer Âdem ve eşi, Yüce Yaradan’ın, ağaca yaklaşmama ikazını dinlemiş olsalardı, Araf 19’daki “Cennete yerleşin” ifadesi gereği, Cennette kalırlardı. Böyle bir durumda Allah, yeryüzündeki insanları ıslah etmek ve onları şeytanın kandırmalarına karşı koruyabilmek için başka bir yöntem uygulardı. Eğer, Âdem ve eşi, hatalarını anlayıp, Yüce Yaradan’dan af dilemeselerdi, muhtemelen, Allah onlara cezalandırır ve görev vermeyip, doğru yolu gösterecek başka birisini görevlendirirdi.

Yüce Yaradan, Âdemin hikâyesini bizlere de aktararak, bizim de, tövbe edip yaptığımız hatalardan kurtulursak, bizim de affedilebileceğimizi vurguluyor. Eğer, gönderilen hidayetçiye uyarsak, Âdem ve eşinin bir süreliğine yaşadığı ve bu dünyadaki ölümlerinden sonra tekrar gittikleri Cennete bizim de girerek, orada ebedi yaşayabileceğimizi göstermiştir. Eğer Yüce Yaradan’ın amacı, bizim yukarıda düşündüğümüz gibi çok yönlü olmayıp, sadece, Âdem’e bazı bilgileri öğretmek olsaydı, her yerde ve her şekilde öğretebilirdi. Nitekim bütün peygamberlerine de, çeşitli yollarla, bilmedikleri bilgileri öğretmiştir. Dolayısıyla, Âdem ve eşinin Cennette ikamet edilmesinin hikmeti çok yönlüdür.

İrdelediğimiz konumuzla dolaylı olarak bağlantılı olan bir başka ayet, Ali İmran Suresi 33üncü ayettir. Ayet: “Şüphesiz Allah, Âdem’i, Nuh’u, İbrahim soyunu ve İmran soyunu (seçerek) âlemler üzerine üstün kıldı.”

Ayetteki ifadeye göre Âdem, Nuh, İbrahim ailesi ve İmran ailesi, insanların içerisinden Yüce Yaradan tarafından seçilmişler ve âlemlere üstün kılınmışlar. Takdir edileceği gibi, bir seçimin yapılabilmesi veya diğerlerine üstün kılınabilmesi için, başkalarının ve dolayısıyla seçeneklerin olması gerekir. Nuh’un, İbrahim ve ailesinin, İmran ve ailesinin, çok fazla sayıda insanın arasından seçildiğine kimsenin şüphesi yok. Ama sıra Âdem’in seçilmesine gelince, hangi mantıkla itiraz edeceğiz? Eğer Âdem, ilk insan olsaydı, bu ayetin içerisinde ismi geçmemesi gerekirdi. Demek ki, Yüce Yaradan, Âdem’i de birçok insanın arasından seçip âlemlere üstün kılmış. Bu iki güzel insanı, o dönemde mevcut olan kimselerin içerisinden seçerek, Cennetine yerleştirmiş. Ama onlar da hata yapınca, yanlış yapan herkese uyguladığı cezalandırmayı, seçtiği bu insanlara da tatbik etmiştir. Bu da gösteriyor ki, Yüce Yaradan’ın huzurunda her insan eşittir. Kimse ben seçilmişim diyerek, “hata yapsam bile affedilirim” diye düşünemez..

Ayetleri, kullanılan kelimelerin anlamlarında titizlenerek ve Kur’an’ın bütününde vurgulanmak istenen ahlâk, fazilet ve adalet anlayışları ışığında değerlendirdiğimde, şu kanaate vardım. Hz. Âdem, ilk insan değil. O ve eşinden önce, Yüce Yaradan, yeryüzünde, başka kimseleri hem de kavimler halinde yaratmış. Onlara beşer statüsü vermiş. Ama meleklere secde ettirilmeyi hak eden ilk insan ve ilk peygamber, Hz. Âdem’dir. Dolayısıyla, Âdem, insanların biyolojik atası değil, ilk peygamber olması nedeniyle, manevi atasıdır.  

Âdem ve eşinin Cennette bir süre kalmaları, insanlık için faydalı olmuştur. Cennette uygulamalı eğitim görürken yaptıkları hatadan sonra yeryüzüne gönderilmeleri, bu hatalarını anlayarak af dilemeleri sonucu affedilmeleri, mevcut ve gelecekteki insanlık için güzelliklere vesile olmuştur. Böylece, daha önce yaratılmış olan ve fesat çıkarıp kan döken insanları, Allah’ın yardımıyla ve Cennetteki yaşantılarında sahip oldukları deneysel tecrübelerle ıslah edip, onların da bir kısmının Cennete girmelerine aracı olmuşlardır.

Diğer taraftan Yüce Yaradan, Âdem ve eşine yaptığı bu uygulamalarıyla, Cennette kalmanın bir bedelinin olması gerektiğini, geçmiş ve gelecekteki bütün insanlara göstermiştir. Bedeli ödenmeyen nimetlerin değerinin anlaşılamayacağını ve özgür bırakılmamızın bir karşılığının olması gerektiğini, bu örnekle zihnimize kazımıştır Böylelikle, imtihan sisteminin, adaleti temin için gerekliliğinin anlaşılmasını sağlamıştır.

Hz. Âdem Peygamber konusundaki düşüncelerim, Kur’an ayetlerinden benim anladıklarımdır. Gerçeği, sadece ve sadece Allah bilir.

Taha Suresi 49: Firavun: “Ey Musa! Sizin Rabbiniz kimdir?” dedi.

50:  Musa: “Bizim Rabbimiz her şeye şeklini veren, sonra da yolunu gösterendir.” dedi.

51: “(Firavun) dedi ki, peki, ilk nesillerin hali ne olacak?”

52: Musa dedi ki: “Onların bilgisi Rabbimin katında bir kitaptadır. Rabbim yanlış yapmaz ve unutmaz.”

Yukarıdaki ayette ifade edildiği gibi, ilk nesillerin bilgisi, Yüce Yaradan’ın yanındadır.

HZ ÂDEM PEYGAMBER KONUSU 3

Müfessirlerin yaptıkları tercüme hatalarını örneklerle düzelttikten sonra, konumuzla ilgili olan diğer bazı ayetleri irdelemeye devam edelim.

Araf Suresi 7/10. “Doğrusu Biz sizi yeryüzünde, yerleştirdik, orada size geçimlikler verdik; ne kadar da az şükrediyorsunuz!”

Araf Suresinin bu ayetinde, “Âdem” kelimesi geçmiyor. Dolayısıyla, “Biz, Âdem’i yarattık, yeryüzüne yerleştirdik, ondan da sizi yarattık, orada size geçimlikler verdik; ne kadar da az şükrediyorsunuz” demiyor. Ayette “Biz, sizi, yeryüzüne indirdik” de denilmiyor. “Biz, sizi yeryüzüne yerleştirdik” deniliyor. Demek ki, çok sayıda insan yaratılıp yeryüzüne yerleştirilmiş.

Konuyu daha iyi kavrayabilmek için, sonraki ayete bakalım.

11inci ayet: “Sizi yarattık, sonra size biçim verdik, sonra da meleklere: ‘Âdem’e secde edin (saygı gösterin)’ dedik; hepsi secde ettiler, yalnız İblis, secde edenlerden olmadı.”

Ayette önce “sizi (Arapçası, küm) yarattık; sonra size (leküm) biçim verdik” diyor. Devamında ise, meleklere “Âdem’e secde edin dedik” derken “Âdem” kelimesi geçiyor. Bu durumda, Yüce Yaradan’ın çok sayıda insan yaratarak biçim verdiği ve bir önceki ayetteki ifadede belirtildiği üzere, yeryüzüne yerleştirdiği anlaşılıyor. Ama onların başkanı yani yol gösterici Peygamberi olarak da Hz. Âdem’i tayin ettiği ve Âdem’e çok yeni şeyler öğrettiği için, meleklerden Âdem’e saygı göstermesini istediği şeklinde bir anlam çıkarmak, Bakara 31inci ayetle birlikte değerlendirince, mantıklı duruyor.

Nitekim Maide 27inci ayette de, Âdem’in iki oğlu derken, ayetin Arapçasında “Âdem” sözü geçiyor. Ama Bakara Suresi 30uncu ayette, yeryüzünde halife var eden olduğunu söylerken, “Âdem” kelimesi geçmiyor.

Hâlbuki Bakara Suresi 31’de ise, Âdem sözü geçiyor. Yüce Yaradan, Âdem’e esmayı öğrettiğini söylüyor. Bu ayette geçen “esma” kelimesi ile ilgili fikrimizi, bu sitede yayınladığımız “Allah’ın Âdem’e Öğrettiği Esma” başlıklı makalemizde ifade etmiştik. Yüce Yaradan, Hz. Âdem’e verdiği özelliklerin sonrasında, meleklerden ona saygı göstermelerini istiyor. Melekler, Âdem’deki bu irdeleme, öğrenme ve kendini geliştirme vasıflarını görünce, derhal saygı gösteriyorlar. Sadece iblis, itiraz ediyor.

Demek ki, Allah, Hz. Âdem’den bahsedeceği zaman, açıkça ifade ediyor. Âdem’den önce yarattığı diğer yarattığı insanlardan bahsedeceği zaman ise, “beşer” veya “kimse” ifadelerini tercih ediyor, hiçbir şekilde Âdem kelimesi kullanmıyor.

Bakara 30 ve 31inci ayetleri birlikte değerlendirdiğimizde, dikkatimizi çeken bir başka hususun daha var olduğunu görüyoruz. Eğer Yüce Yaradan, 30uncu ayette, meleklere “şüphesiz Ben, sizin bilemeyeceğiniz şeyleri bilirim” demek yerine, ayetin devamında, meleklerden, fesat çıkardıklarını bildikleri için halife yapılmalarına itiraz ettikleri kimselere saygı göstermelerini isteseydi, secde edilmesi istenilenin, yeryüzünde o anda mevcut bulunan insanlar olduğu izlenimi oluşurdu. Fakat ayette böyle bir emir verilmeyerek, “Ben, sizin bilmediklerinizi bilirim” buyurulmuş ve 31-32-33üncü ayetlerde ilave açıklamalar verilmiş. Bu açıklamalardan sonra 34üncü ayette, meleklerden, Âdem’e secde etmeleri istenilmiş. Bu durumda, Yüce Yaradan’ın, meleklerden, secde etmelerini istediği, yeryüzündeki var olan insanlar değil, Hz. Âdem’dir. Çünkü Allah, Âdem’e özel eğitim vermiştir.

Cennete yerleştirilen Hz. Âdem ve eşinin yeryüzüne inişini, Bakara Suresi 36ıncı ayetten anlıyoruz. Ayet: “Derken, şeytan ayaklarını oradan kaydırdı. Onları içinde bulundukları konumdan çıkardı. Bunun üzerine biz de, ‘Birbirinize düşman olarak inin. Sizin için yeryüzünde belli bir süre barınak ve yararlanma vardır’ dedik.”

Ayetin tercümesinde bahsedilen “birbirinize” kelimesi, bir tarafta şeytan, diğer yanda ise Âdem ve eşi (Havva) olarak algılanmaktadır. Hâlbuki ayetin Arapçasına bakıldığında bu algıyı oluşturacak bir ifade yoktur. Ayetin ilgili kısmının Arapçası “ba’duküm li ba’dın” şeklindedir. Bu kelimelerin anlamı ise, “kiminiz kiminize” veya “bazınız bazınıza” şeklindedir.

Bu durumda Bakara Suresi 36ıncı ayetin: “…Bazınız bazınıza düşman olarak inin. Sizin için yeryüzünde belli bir süre barınak ve yararlanma vardır.” şeklinde tercüme edilmiş olması gerekmektedir.

Bir başka hatalı tercüme, Araf Suresi 7/24 için şöyle yapılmaktadır: (Allah) buyurdu: “Birbirinize düşman olarak inin, sizin yeryüzünde bir süreye kadar kalıp geçinmeniz gerekmektedir.”

Bu ayette geçen yanlış tercüme, “birbirinize” sözüdür. Çünkü Arapçasında, yine “ba’duküm li ba’dın” şeklinde iki kelime geçmektedir. Yani “bir kısmınız bir kısmınıza” veya “kiminiz kiminize” denilmektedir.

Demek ki, Bakara 35inci ayette, “Ey Âdem, sen ve eşin Cennete yerleşin” diyerek, Âdem ve eşinden bahsediliyor. Ama aşağıya inme cezasının uygulanışıyla ilgili ayetlerde, hem Bakara 36, hem de Araf 24’te “bazınız bazınıza” deniliyor.

Yapılan tercümelerdeki bir başka hata da, şeytanın cezalandırıldığı zaman ile Âdem ve eşinin Cennetten kovulduğu zaman konusunda yapılıyor. Şeytan’ın cezalandırılması hususu, Âdem ve eşinin Cennete yerleştirilmesinden önceki ayetlerde anlatılıyor. Araf Suresi 7/13: (Allah) buyurdu: “Öyleyse oradan in, orada büyüklük taslamak senin haddin değildir. Çık, çünkü sen aşağılıklardansın.”

Bu ayette, sadece şeytana hitap ediliyor ve “öyleyse oradan in” deniliyor. Ayete göre, şeytana inmesinin söylenmesinin sebebi, büyüklük taslayarak Âdem’e secde etmemesidir. Şeytanın işlediği suç, Âdem ve eşini ağaca yaklaştırması değildir. Ayrıca, Araf 13üncü ayette şeytana, sadece, “oradan in” denilmektedir. Dolayısıyla, şeytanın yeryüzüne yerleştirildiğine dair bir ifade yoktur.

Şeytanın, Âdem ve eşinin yasak olan ağaca yaklaşmalarını fısıldaması ise, Yüce Yaradan’ın şeytanın büyüklük taslaması üzerine verdiği “inme” cezasından ve Allah’ın, şeytanın insanları kandırmak için istediği süreyi ona vermesinden sonradır. Şeytana izin veren Allah, olayların gelişimini bizlere şöyle aktarmaktadır.

Araf Suresi 18: (Allah) buyurdu: “Haydi, sen, yerilmiş ve kovulmuş olarak oradan çık. Ant olsun ki, onlardan sana kim uyarsa, (bilin ki) sizin hepinizden cehennemi dolduracağım.”

19: (Sonra Allah, Âdem’e hitap etti): “Ey Âdem! Sen ve eşin cennette kalın, dilediğiniz yerden yiyin; fakat şu ağaca yaklaşmayın, yoksa zalimlerden olursunuz.”

20: Derken onların, kendilerinden gizli kalan çirkin yerlerini kendilerine göstermek için, iblis onlara fısıldadı: “Rabbiniz, başka bir sebepten dolayı değil, sırf ikiniz de birer melek ya da ebedî kalıcılardan olursunuz diye sizi şu ağaçtan men etti.” dedi.

21: Ve onlara: “Elbette ben size öğüt verenlerdenim.” diye de yemin etti.

22: Böylece onları aldatarak aşağı sarkıttı (önceki mevkilerinden indirdi). Ağacı(n meyvesini) tadınca, çirkin yerleri kendilerine göründü ve cennet yapraklarını üst üste yamayıp üzerlerini örtmeğe başladılar. Rableri onlara seslendi: “Ben sizi o ağaçtan men etmedim mi ve şeytan size apaçık düşmandır, demedim mi?”

23: Dediler ki: “Ey Rabbimiz! Biz kendimize zulmettik, eğer bizi bağışlamaz ve bize rahmetinle muamele etmezsen muhakkak ziyana uğrayacaklardan oluruz!”

Araf Suresinin hem 13üncü hem de 18inci ayetlerinde, şeytana bulunduğu yerden inme cezasının verildiğinden bahsedilmektedir. Bu sırada, Âdem ve eşinin halen Cennette olduklarını, bir sonraki ayet olan 19uncu ayetten anlıyoruz. Fakat önceki yani 18inci ayette, şeytanın oradan indirilmesinden sonraki kısmı için dikkat edilmesi gereken ifadeler şöyle “Ant olsun ki, onlardan sana kim uyarsa, (bilin ki) sizin hepinizden cehennemi dolduracağım.”

Yani, Âdem ve eşi henüz Cennete iken, insanlardan kim şeytana uyarsa, şeytanın tayfasıyla birlikte, onlara uyan insanları da Cehenneme dolduracağını ifade ediyor. Eğer, şeytanın kovulduğu sırada, yeryüzünde, hem Bakara Suresi 30uncu, hem de Araf Suresi 10uncu ayette bahsedilen insanlar olmasaydı, ayette “onlardan sana kim uyarsa” şeklinde bir ifade yerine “Âdem ve neslinden kim sana uyarsa” sözünün olması beklenirdi. Ayetlerde anlatılan olayların gidişatından anlaşılan bir başka husus daha var. Yüce Yaradan’ın, ceza verdiği Âdem’i, af dilemesinden sonra yeryüzüne göndermesinin sebeplerinden birisi, yeryüzündeki beşer niteliğindeki kimseleri şeytana karşı uyararak, onların beşer seviyesinden, insan düzeyine yükselebilmeleri için yol göstertmektir.

Yukarıda bahsettiğimiz gibi, Araf 18inci ayette bahsedilen şeytanın cezalandırılmasıyla sonuçlanan olaylar sırasında, Âdem ve eşinin Cennete yerleştirildiklerini 19uncu ayetten anlıyoruz. Orada, kendilerine çocuk sahibi olma izni verilip verilmeyeceğini bilemiyoruz. Kur’an’da bu konuda bir açıklama yok. Fakat Âdem ve eşinin yerleştirildiği Cennet, bir sonraki makalemizdeki irdelememizden de anlaşılacağı üzere, bütün insanların gideceği Cennet ile aynı yerdir. Kur’an’da Cennet ile ilgili verilen bilgilere göre, oradaki hayatta, yeryüzündeki duygular ve üreme olmayacaktır. Bu durumda, Cennette, Âdem ve eşine çocuk sahibi olma izninin verilmesi, tamamen Allah’ın takdirindedir. Henüz çocuklarının olup olmayacağı belli olmayan bir ortam mevcut iken, Araf Suresi 18inci ayette, “onlardan sana kim uyarsa, hepinizi Cehenneme dolduracağım” ifadesindeki “onlardan” ve “hepinizi” kelimelerinin muhatabının, şeytanla birlikte, Âdem ve eşi ile onlardan Cennette türeyecek olan nesillerin olması düşünülemez.

Araf Suresinin 20inci ayetinde anlatılan, şeytanın “Âdem ve eşine fısıldaması” işini nasıl yaptığını bilmiyoruz. Ama Kur’an’daki anlatımlardan bazı çıkarımlar yapabiliriz. Aşağıdaki ayete göre, Yüce Yaradan, şeytana, insanları kandırması için istediği izni verdiğini belirtiyor.

Araf Suresi 7/14.(İblis) dedi: (Bari) bana (insanların) tekrar diriltilecekleri güne kadar süre ver.”

15: (Allah) buyurdu: “Haydi sen süre verilmişlerdensin.”

Bilindiği gibi, şeytan meleklerden idi. Dolayısıyla şeytanın, insanlardan çok farklı özelliklere sahip olduğunu, Kur’an’daki anlatımlardan anlıyoruz. Bakara Suresi 34üncü ayete göre, Âdem’e secde etmediği için kâfirlerden olan şeytana, Yüce Yaradan’ın, verdiği özellikleri geri aldığına dair Kur’an’da bir bahis de yok. Diğer taraftan Kur’an’ın bütününden anladığımız kadarıyla, Yüce Yaradan, şeytana izin verdiği için, şeytanın işini yapmasını engellemesi beklenmemelidir. Allah, şeytan ile insan arasındaki mücadelede, oyunun kurallarını koyar, mücadelenin kurallara uygun olması için hakemlik yapar. Şeytanın, insanlardan çok farklı olan, görünmezlik, hızlı hareket etme ve bizim bilmediğimiz başka özelliklerini kullanarak, insana karşı hile yapmasını engeller. Diğer taraftan, özgürlük verdiği, ama nefis vererek şeytana karşı zayıf yönlerini oluşturduğu insanları korumak için, onları da sıkça uyarmaktadır. Gerek gönderdiği peygamberleri aracılığıyla, gerekse Yüce Yaradan’ın sadece Kendisinin bildiği yollarla, yardım isteyen insanların iradelerini kullanabilmelerine imkân vermektedir. Böylece şeytanın avantajlarını dengelemeye çalışmaktadır.

Dolayısıyla, şeytan bize hileli oyun kuramayacağı için, bizim nefislerimizi okşayarak, bazı şeyleri süslü gösterebilir. Veya çevremizdeki dostlarımızla bizim aramızı bozmak için nefislerimizi kabartabilir. Şeytanın hareket hızı ve görünmezliği melekler gibi olduğundan, o bizi görürken biz onu görmüyoruz. Şeytan, belki de, aklımızdan geçenleri okuyabilme özelliğine sahip iken, biz onu görmediğimiz için, bize müdahale ederken onu fark etmiyor isek, Âdem ve eşine de, bizlere yaptığına benzer şekilde ve onlar fark etmeden müdahale etmiş olabilir. Bizler, nefsimizin isteklerine uyduğumuzda veya dostlarımıza karşı hatalı davrandığımızda, bu durumun şeytanın bir oyunu olup olmadığını nasıl bilmiyorsak, Âdem ve eşi de bilememiş olabilir. Şeytanın, Âdem ve eşine yaptığı bu müdahaleyi, Cennetin içerisine girmeden gerçekleştirme ihtimali yok değildir. Diğer taraftan, sırf Âdem ve eşini kandırmak için, Yüce Yaradan’dan, geçici olarak, Cennete giriş izni almış olabilir. Bütün bunlar, bizim mevcut aklımızla bilemeyeceğimiz hususlardır. Gerçeği, Allah bilir.

HZ ÂDEM PEYGAMBER KONUSU 2

Âdem’in iki oğlu hakkında anlatılan hikâyelerin Kur’an’da aktarılanla ilgisi olmayıp, tamamen uydurma olduğunu tespit ettikten sonra, şimdi de, Hz. Âdem’in ilk insan olup olmadığı hususunu irdelemek için, Kur’an’ın ilgili ayetlerine bakalım.

Bakara Suresi 30: “O vakit Rabbin meleklere demişti: ‘Muhakkak Ben, arz üzerinde halife var edenim. (Melekler) ‘Orada fesat çıkaracak ve kan dökecek kimse mi yaratacaksın’ dediler.”

Öncelikle dikkat etmemiz gereken husus şudur. Ayette “insan” kelimesi veya “beşer” ifadesi geçmiyor. Ayette, “men” kelimesi geçiyor (fiyha men yüfsidu fiyha ve yesfiküddima).”Men” sözü, herhangi bir kimse anlamındadır. Bu durumda ayetin bu kısmının manası, orada fesat çıkaran ve orada kan döken kimse demektir. Dolayısıyla, ayette sözü edilen, “bir insan” değildir. Ayette geçen “kimse” sözü, eskiden olduğu gibi, günümüzde de topluluk içerisinden, cemiyetin ortalama özelliğine sahip herhangi birisini anlatmak istendiğinde kullanılır.

Bazı müfessirler, bu ayette bahsedilen meleklerin itirazlarını irdelerken, meleklerin, yaratılmak istenilenlerin kan döküp fesat çıkaracaklarını nasıl bilmiş olabileceklerinin yorumlarını şu şekilde yapmışlardır.

1. Allah, her şeyi Levh-i Mahfuz’da kaydettiğinden, bazı önder melekler, Yüce Yaradan’ın izniyle, oradan öğrenmişlerdir.
2. Bizzat, Allah söylemiştir.
3. Melekler, insanları, cinlerle kıyaslamışlardır. Cinler, insanlardan önce ve bu müfessirlere göre de, yeryüzünde yaratılmış ve kan dökmüşlerdir. Dolayısıyla, kendilerince kıyas yaparak insanların da kan dökebileceklerini düşünmüşlerdir.

Müfessirlerin yukarıdaki bu açıklamalarını irdelediğimizde, ilk iki madde hakkında bir bilgi sahibi olma ihtimalimiz yoktur. Ayrıca, Kur’an’da da bu konu açıklanmadığından, fikir yürütmemiz yanlış olur. Bu nedenle, Kur’an’da bahsi geçmeyen ilk iki maddeyi, dikkate almamızın bir anlamı yoktur.

Cinler konusuna gelince; cinlerin, insanlardan önce yaratıldığını Hicr Suresi 15/27inci ayetten anlıyoruz. Ancak bu müfessirler, ayeti tercüme ederlerken, Kur’an’da olmayan söz ekleyerek, ayeti, “Cin’in ilk atasını, insandan önce alevli bir ateşten yarattık”  şeklinde tercüme etmişlerdir. Böylece, cinlere de, bir ilk ata ihdas etmişlerdir. Ayrıca bazı tefsirlerde, cinlerin, yeryüzünde yaşadıkları ifade edilmiştir. Hâlbuki Kur’an’da, cinler için “ilk atası” sözü olmadığı gibi (biraz aşağıda Hicr 27inci ayetin kelime kelime tercümesini vereceğiz), yeryüzünde yaşadıklarına dair bir bilgi de yoktur.

Müfessirlerin ifade ettikleri üçüncü sebebin, ilk insanın Hz. Âdem olduğu şeklindeki kendi fikirlerini savunabilmek için söylendiği, Hicr Suresinin 27inci ayetini yorumlamalarından anlaşılmaktadır. Müfessirlerin bu açıklamaları, Kur’an ayetlerini, kendi fikirlerine uydurmak için, kendilerince eklemeler yaparak tercüme ettikleri izlenimi veriyor. Hâlbuki Bakara Suresi 30uncu ayet gayet nettir. Melekler, daha önce yaratılmış olan ve fesat çıkarıp kan döken kimselerin varlığını biliyorlar. Muhtemelen itirazları, kendileri Allah’ın emrinden çıkmayıp O’nu hep yüceltirken, fesat çıkaran bir yapıdaki kimsenin halife yapılmasına olabilir.

Nitekim Bakara 30’un devamındaki ayetlerde anlatılanlar da, bu fikri destekliyor. Devamındaki ayetlerde aktarılanlara göre, Yüce Yaradan, Âdem’e bazı şeyler öğretince, melekler, insanın, kendilerine göre üstün olan öğrenme, akıl yürütme ve yorum yaparak kendini geliştirme özelliğine sahip olduğunu anlıyorlar. Derhal emre uyarak, Âdem’e secde ediyorlar (saygı duyuyorlar). Dolayısıyla, insanın sadece fesat çıkarıp kan döken yapısının olmadığını, bunun yanında, Allah’ın insanlara çok güzel vasıflar verdiğini anlıyorlar. Bakara 34’deki emre göre, ayetin bize net olarak anlattığı bir fikir, meleklerin secde ettikleri insan, Âdem’dir. Âdem o anda, Yüce Yaradan’ın öğrettikleri sayesinde, “kâmil insan” konumundadır. Dolayısıyla, meleklerin secde ettikleri, o anda yeryüzünde var olan ve fesat çıkarıp, kan döken “kimseler” değildir.

Müfessirler, cinlerle ilgili iddialarında yaptıkları gibi, Hz. Âdem’in de tek olarak yaratıldığını açıklayabilmek için, Hucurat Suresinin 49/13üncü ayetini de kendilerince tercüme etmişlerdir. Ayetin bizim konumuzla ilgili kısmının Arapçası şöyledir: “ya eyyühennasü inna halâknaküm min zekerin ve ünsa ve ce’alnaküm şu’uben ve kebaile lite’arefu, inne ekremekum indallahi etkaaküm…”

Yukarıdaki Arapçasına bakılınca, ayetin ilgili kısmının tercümesi şöyle olmalıdır: “Ey insanlar, Biz sizi, erkek ve dişiden yarattık ve sizi milletlere ve kabilelere ayırdık ki, birbirinizi tanıyasınız…”

Görüldüğü üzere, ayette “bir” sözü geçmemektedir. Buna rağmen, bu müfessirler, Arapça “min” kelimesinin anlamını, “bir” olarak tercüme etmişler ve şöyle demişlerdir: “…Biz sizi, bir erkek ve bir dişiden yarattık…”. Eğer müfessirlerin burada ifade etmek istedikleri şey, çocuğun, bir erkek ve bir dişiden yaratılmasını anlatmak ise, “bir erkek ve bir dişi” sözü geçerlidir. Ama maksat, Âdem’in ve Havva’nın yaratılan ilk insan olduğunu vurgulamak ise, tercüme yanlış anlaşılmaya sebep olacağı için, hatalıdır.

Zaten, ayette geçen “min” kelimesi, “bir” anlamında değildir. “min” kelimesi, öncesinde geldiği kelime veya kelimeleri niteler şekilde “-den” eki olarak kullanılır. Bu ayetteki şekliyle, “min zekerin ve ünsa” ifadesinde, “erkek ve dişiden” ekini sağlar. Bu durumda, ayetin bu kısmı şöyle okunur: “…Biz, sizi erkek ve dişiden yarattık…”Demek ki, “min” kelimesinin doğru kullanımı bu şekildedir. “Min” kelimesinin bu durumunu, diğer ayetlerle karşılaştırdığımızda da görmekteyiz.

Konumuzla doğrudan ilgili olmayan Nas Suresinde geçen “min şerri vesvasilhannas” bölümü, “vesvese veren insanların şerrinden”  şeklinde tercüme edilmektedir. Eğer bu bölüm “bir şer” olarak tercüme edilseydi, anlamsız bir ifade ortaya çıkardı. Benzer şekilde Felâk Suresinin “min şerri ma halâka” bölümü, “yarattığı şeylerin şerrinden” anlamındadır. Burada da “min” kelimesi “bir” olarak değerlendirilseydi hiçbir mana taşımayan ifadeler ortaya çıkardı.

Hucurat Suresi 13üncü ayetin başlangıcında “Biz, sizi erkek ve dişiden yarattık” denildikten sonra devamında “ve sizi milletlere ve kabilelere ayırdık ki, birbirinizi tanıyasınız…” denilmesinde de, bir incelik vardır. Eğer Yüce Yaradan, bizi, Âdem ve eşinden yarattığını söyleseydi, ayetteki açıklamayı, bizim net anlayabilmemiz için, şöyle ifade etmesi beklenirdi: “Biz, sizi Âdem ve eşinden yarattık ve sonrasında da, sizi milletlere ve kavimlere ayırdık…”

Bu ayetteki diğer bir incelik, “birbirinizi tanıyasınız” ifadesindedir. Eğer, insanlar başlangıçtaki yaratılışlarında kavimler halinde yaratılmamış ise, sonradan coğrafi şartlar veya başka sebeplerle kavimlere ayrılmışsa, niçin birbirinizi tanıyasınız ifadesi kullanılsın? Sonradan kavimlere ayrıldıysak, aksine, zaten beraber iken ayrıldığımız için, birbirimizle tanışmak değil, ayrışmaya meylederiz. Eğer, kavimler olarak ayrı ayrı yaratılmış isek, o zaman birbirimizle tanışma ihtiyacını hissederiz.

Bu durumda, ayetin ifadesinden net olarak anlaşılan o ki, Allah, bizi, erkekler ve dişiler halinde yaratırken, bizleri bu yaratış anında, farklı milletler ve kavimler halinde hâlk etmiş. Muhtemelen, her kavme verdiği özelliklerin bazısını farklılaştırmış. Yani kavimlere ayrılmamız, başlangıçtaki yaratılışımız sırasındadır.

Anlaşılan o ki, bazı müfessirler, Hucurat 13’teki “min” kelimesinin tercüme hatasının aynısını, Hicr Suresi 15/27inci ayetin tercümesinde de yapmışlar. Ayet: “Velcanne halâknahü min kablü min narissemum”. Ayetin tercümesini, yukarıda da bahsettiğimiz gibi, “Cin’in ilk atasını insandan önce alevli bir ateşten yarattık”  şeklinde yapmışlardır. Demek ki, “min” kelimesi, yine “bir” olarak tercüme edilmiştir.

Hâlbuki ayetteki “min” kelimesinin, öncesinde geldiği kelimeyle bağlantılı olarak “den” anlamında olduğunu, diğer ayetlerden anlamıştık. “min kablü min narissemum” ifadesinin anlamı ”önceden, kavurucu ateşten” demektir. Ayetten de anlaşıldığı gibi, “Cinin ilk atası” diye bir tabir yok. Sadece, cinin önceden ve ateşten yaratıldığını ifade ediyor. Ayette cin için tekil şahıs kullanılması, yaratılanın tek bir cin olduğu anlamına gelmez. Zaten cinlerin yapıları hakkında bir bilgimiz olmadığından, yazımızın başlığıyla ilgili konuyu saptırmadan irdelemekte fayda var. Ayette geçen “önce” sözüyle insanın kast edildiğini düşünmemizin nedeni, Hicr Suresinin bir önceki ayetindeki, “insanı kuru çamur ve balçıktan yarattık” ifadesini, “yaratacağım” şeklinde tercüme ettiğimiz içindir.

“Min” kelimesinin anlamında yapılan benzer hata, Hicr Suresinin 28inci (ve 26ıncı) ayetinin tercümesinde de yapılmıştır. 28inci ayet: “ve iz kaale rabbüke lilmelaiketi inniy halikun beşeren min salsalin min hamein mesnun”

Bu ayetin tercümesini, bu müfessirler şöyle yapmışlardır: “O vakit düşün ki, Rabbin meleklere, ‘Ben kuru bir çamurdan, şekil verilmiş bir balçıktan, bir insan yaratacağım.’

Bir defa, çamur ve balçık, sayılabilen malzeme değildir. Bu sebeple, “bir çamur ver” diye ifade edilmez, “biraz çamur ver” denilir. Yine aynı şekilde, “bir balçık ver” değil, “biraz balçık ver” şeklinde söylenir. Dolayısıyla, ayetteki yazılışıyla, “kuru çamurdan” ve “şekil verilmiş balçıktan” şeklinde ifade edilmelidir. Eğer, kuru kelimesi ile çamurun özelliği nitelenmek isteniyorsa bile, “kuru bir çamur” denilmesi yanlış anlamalara neden olacağından, bu şekilde tercüme edilmemelidir.

Eğer “min” kelimesini gerçek anlamında tercüme edersek, ayet şöyle olacaktır: “O vakit Rabbin meleklere dedi ki; şüphesiz Ben, beşer yaratanım. Kuru çamurdan, şekil verilmiş balçıktan (yaratanım)”.

“min” kelimesinin anlamına dikkat etmeden yanlış tercüme yapan bu müfessirler, ayetteki “beşeren” kelimenin tercümesinde çok daha büyük hata yapmışlardır. Ayetteki “beşeren” kelimesini “insan” olarak tercüme etmişlerdir. Hâlbuki Kur’an, “insan” kavramının, “beşer” mefhumundan ayrı olduğunu vurgulamak için, hassasiyet göstererek, ilgili ayetlerde farklı kelimeler kullanmıştır.

Hud Suresi 11/27inci ayette Yüce Yaradan, Hz. Nuh’a itiraz eden kâfirleri beşer olarak gördüğünü nitelemek için, “ma nerake illa beşeren mislena” ifadesini kullanıyor. Bu ifadenin tercümesi şöyle: (Buna karşılık, kavminin ileri gelen kâfirlerinden bir kısmı dediler ki) “Biz, seni, bizim gibi beşerden biri olarak görüyoruz, başka değil,” Allah, bu ayetinde, kâfirlerin ağzından çıkan bir ifadeyi kullanırken, onların “insan” olamadıklarını göstermek için “beşeren” kavramıyla niteliyor.

Enbiya Suresi 21/34üncü ayette de, Hz. Muhammed’e itiraz edenleri nitelemek için, aynı kinaye yöntemi kullanılarak, “beşer” kavramına yer veriliyor: “ (Ey Muhammed) Senden önce de hiçbir beşeri ölümsüz kılmadık, sen ölürsen onlar ebedi mi kalacaklar?” (ve ma cealna libeşerin…) Yüce Yaradan, surenin önceki ayetlerindeki ifadeleriyle kızdığı ve peygamberinin ölümünü isteyip fesat çıkaranların ebedi yaşamayacaklarını göstermek için, onlardan bahsettiği ayetinde, “beşer” kavramını kullanarak, itirazcıları, insan seviyesinden düşük telâkki ettiğini gösteriyor.

Hicr Suresi 15/28inci ayette de, özellikle “beşeren” kelimesi kullanılmıştır. Beşer kavramı, “insan” sözünden farklıdır. İnsan, ruhen yükselmiş beşer demektir. Yüce Yaradan, bu ayetinde “şüphesiz Ben, beşer yaratanım. Kuru çamurdan, şekil verilmiş balçıktan (yaratanım)” bahsedilen “beşer” ifadesiyle, Bakara Suresi 30uncu ayetindeki “kimse” sözünü perçinlemiş oluyor.

Hicr Suresi 28inci ayetteki “beşer” ifadesinden ve Bakara Suresi 30uncu ayetteki “kimse” vurgulamasından, yani her iki ayette de “insan” kelimesinin kullanılmamasından anlaşıldığı üzere, Hz. Âdem ve eşinden önce, yaratılmış kimseler, beşer niteliğindedir. Henüz ruhen yükselmedikleri için, insan olamamışlardır.