İsmail Hakkı Küpçü

YALAN TEKRARLANDIKÇA, HAKİKAT ZANNEDİLMEYE BAŞLANIR

Bu durumu en güzel şekliyle anlatan halk deyişi şöyledir: “Birisi, aşağı mahallede bir yalan uydurmuş, yukarı mahallede kendisi inanmış.”

Günümüzde, bu tarihi gerçeği kavrayarak en güzel değerlendirenlerin başında, reklamcılar gelmektedir. Reklamların amacı, insanları tüketim toplumu haline getirmektir. Hedef böyle olunca, reklamdan beklenilen, insanların ihtiyacı olmayan ürünleri satın almalarını sağlamasıdır. Hatırlanacağı gibi, şekerli ve gazlı içeceklerin, atletik gençlerin neşelerine neşe kattığı intibaını uyandıracak reklamlar yapılmaktadır. Hâlbuki çok tüketildiklerinde bu içecekler, aksine insanları şişmanlatırlar. Ama reklamlar sayesinde, yalan hakikat gibi algılanmış ve gazlı içecekler gençlerin tutkusu haline gelmiştir. Reklamlarla ilgili olarak bu sitede yayınladığımız “Reklamın Amacı Üzerine” başlıklı makalemizde başka örnekler de verdik.

Bazı siyasiler ve bazı topluluklar da, reklamcılar gibi, yalanlara başvurmayı adet haline getirmişlerdir. Bunların uydurdukları yalanlar, bazen bir topluluğun mahvına sebep olabilecek kadar, hakikat olarak algılanabilmiştir. Tarihte bu durumun çok fazla örnekleri vardır. Biz burada, sebep ve sonuçları açısından birbiriyle bağlantılı olması hasebiyle ilginç olanlarını kısaca bahsedeceğiz.

Bilindiği gibi, Yahudiler, Roma İmparatorluğu tarafından dünyanın çeşitli bölgelerine sürüldüler. Gittikleri bölgelerde, nispeten uzun bir süre geçtikten sonra başlayan olaylar sonucunda Yahudi topluluğunun başlarına gelen acıların bir kısmı, bölgenin yerli halkının Yahudiler hakkında uydurduğu yalanların bazılarının, hakikat gibi algılanması sebebiyle oluşmuştur. İşin ilginç tarafı, Yahudilerin vatanlarından sürülmelerine sebep olan şey de, Yahudilerin, kendilerinin uydurdukları yalanlara kendilerinin inanmalarıdır.

Yahudiler, kendilerinin Tanrı tarafından seçilmiş ırk olduklarını düşünmüşlerdir. Dolayısıyla, Tanrının, kendilerini her zaman rakiplerine karşı koruyacağı yalanını uydurdukları ve sonunda kendi yalanlarına inandıkları için, Roma Devletine karşı büyük bir isyan başlatmışlardır. Sadece Tanrıya güvendikleri ve hazırlıksız oldukları bu başkaldırı sonrasında, vatanlarından sürülmüşler, başka ülkelere parçalar halinde dağıtılmışlardır. Böyle bir durum, başka bir milletin başına gelmemiştir. Bu sonuç, inandıkları şeyin, hakikat değil, bir yalan olduğunu açıkça göstermiştir. Zaten, Yahudilerden başka, kendilerinin Tanrı tarafından seçilmiş üstün ırk olduklarına inanan bir millet de görülmemiştir.

İnsanlar, kötü sonuçlanan olaylardan sonra, kendilerini sorgulamaya meylederler. Yahudiler de, bu olaydan sonra, muhtemeldir ki, durumlarını sorguladılar. Büyüklük taslamayı azalttılar. Ancak aradan uzun yıllar geçince, eskiyi unuttular. Tekrar kibirlenmeye başladılar. Kendi uydurdukları hikâyelere, başkaları değil, dönüp yine kendileri inandılar. Bu yapıları, bulundukları ülkelerde sevilmelerini engellemekle kalmadı, yerli halk tarafından, Yahudilerin aleyhlerine olacak yalanlar uydurulmasını tetikledi. Bu yalanları hakikat zanneden yerli halklar, Yahudilere karşı hareket ederek onlara olmadık acıları yaşattılar. Tanrı, seçilmiş ırk olduklarına inanan bu insanlara, yine yardım etmedi. Yahudilerin tarih boyunca gördükleri tek yardım, onların bu yalanlarına değil, Allah’a inanan ve zalimlere karşı mücadele edip mazlumları korumaya çalışan Osmanlı Türklerinden geldi.

Yakın tarihte de, insanlar, kendi yalanlarına kendileri inandıkları için, çok kötü sonuçlar doğuran çok sayıda olaylar yaşanmıştır. Bunlardan birisi, Stalin döneminde yaşananlardır. Stalin önderliğindeki komünist muhafızlar, çok sayıda yalanlar uydurdular. Sonunda kendi yalanlarına kendileri de inandılar. Kendileriyle birlikte mücadele etmiş milyonlarca insanı gözlerini kırpmadan infaz ettiler. Eğer, kendi uydurdukları yalanlarına kendileri inanmasalardı, bu kadar çok insanı ve arkadaşlarını öldüremezlerdi. Bugün ise, onların bir zamanlar söyledikleri yalanlara inanan kimse yok gibi.

Günümüzde ise, yalan uydurmayı dünya çapında ve sistemli olarak yapanlar, (vahşi) kapitalist sistemin savunucularıdır. Bunlar, her sorunun, liberal ekonomik sistemin kendi işleyişi içerisinde çözüleceği yalanını uydurmaya devam ediyorlar. Oluşan bunca ekonomik buhrana, çekilen bunca acıya, yaşanan bunca adaletsizliğe, insanlarda görülen iç ve dış huzursuzluğa rağmen, yalanlarını sürekli tekrarlayarak, hakikat gibi algılanmasını sağlama uğraşına devam ediyorlar.

Bu yalanları çıkaranlar mercek altına alınarak incelendiğinde, bunların, ahlâki temele dayanmadan yürütmek istedikleri liberal ekonomiden en çok fayda sağlayanlar olduklarını görmekteyiz. Bunların birinci amacı, küreselleşmeyi savunurken, küresel ahlâkı ve adaleti savunan küresel topluluk oluşmasını engellemektir. Çünkü küreselleşmeyi istedikleri gibi yönetip, kârlarına kâr eklemeye devam edebilmeleri için, her insanı fert olarak ayrıştırıp, onların birlikte hareket etmelerini engellemeleri gerektiğini çok iyi biliyorlar. Bu nedenle, bir taraftan kendilerinin bozdukları liberal sistemi güzel göstererek, asıl hedeflerini perdelemeye çalışıyorlar, bir yandan da, karşılarına çıkabilecek küresel gurupları içten parçalamak için, gurup mensupları hakkında, her türlü yalan ve iftirayı söylemekten çekinmiyorlar. Yalan ve iftiralarını çokça tekrarlarlarsa, bir gün hakikat gibi algılanabileceğini düşünüyorlar.

Tarih içerisinde, uydurulan bazı yalanlar, bir süre sonra hakikat gibi algılanmıştır. Ama her yalan sonunda anlaşılmıştır. Değişen tek şey, yalanların ortaya çıkış zamanlarıdır. Geçmişte, asırlar sonra ortaya çıkan yalanlar da olmuştur. Ancak günümüzde, kitle iletişim ve ulaşım araçları teknolojisindeki hızlı gelişmeler, yalanların daha kısa sürede anlaşılmasını sağlamaktadır. Çünkü artık, bilgi kirliliğini sorgulamak, içten pazarlıklı ile düzgün olanı ayırmak kolaylaşmıştır. Belki halkın bir kısmını kandırmaya devam edebilirler, ama konular hakkında bilgi sahibi olanları kandırmaları ihtimali çok zayıftır.

Allah’ım, yalan ve iftira atmayı huy edinenlerin doğru yolu bulabilmeleri için, onlara yardımcı ol.

Senin gösterdiğin yolda mücadele edenlerin ayaklarını sağlam tut. Onların, şeytanın vereceği vesveseye kapılmamaları için, kendilerine yardımcı ol.

Senin her şeye gücün yeter.

ORDULARIN KUTSALLIĞI VE EVRENSEL VİCDAN

Orduların kutsallığının nereden geldiği hususunda, İsmail Hakkı Baltacıoğlu’nun 1940 yılında Ankara radyosundaki konuşmasında söylediklerinden bir bölümü şöyledir.

“Bu savaşma niçin oluyor? Yeryüzünde toprak mı yok? Denizlerin suyu mu çekildi? Yer altındaki madenler mi tükendi? Sebep şu; insan toplulukları, insan topluluklarını yutarak çoğalırlar genişlerler…

Şimdi soruyorum; ordu nedir? Ordu, insan topluluklarının, kendileri için en kutsal bildikleri kültür ve medeniyet mirasını korumak için asker, silah, subay, disiplin, feragat şeklinde beliren toplam iradedir. Orduyu teşkil eden fertler, orduyu idare eden yeni bireylerdir. Fakat bu bireyleri kımıldatan ne kendi fizikleri, ne kendi fizyolojileri, ne de kendi psikolojileridir. Belki, toplumsal vicdanın kendisidir. Ordunun kutsallığı da, gayesinin kutsallığından ileri gelir.

Törel bir şahsiyet olarak asker nedir? İki cevher: Birincisi, toplumun dil, töre, hukuk, sanat gibi en yüksek kültür değerlerini taşıyan bir vicdan. İkincisi, bilgi, fen, teknik gibi topluma en faydalı medeniyet kurallarını taşıyan uygar insanın kendisidir.”

Şimdi de, Pulitzer ödülünü iki defa kazanmış Amerikalı kıdemli gazeteci Walter Lippmann’ın, İkinci Dünya Savaşından sonra yaptığı bir konuşmadan bazı bölümlere dikkatinizi çekeceğiz.

“Biz şimdi bin yıllık bir bölünmeyi birleştirmeye çalışıyoruz. Asırlar boyunca birbirinden ayrı bulunan ve bu yüzyıllar boyunca birbirinden farklı gelişen medeniyetleri birleştirmeye çalışıyoruz…

Kanaatimce bu görevin kapsamı ve zorluğu üzerinde durmak gereklidir. Çünkü bunu anladığımız ve takdir ettiğimiz zamandır ki, bizi mağlup edebilecek hatalara karşı kendimizi savunabiliriz. Biz, beşer ırkının tarihinde öyle bir noktaya eriştik ki, insanlık, bir iyilik uğrunda olmaktan daha çok, bir kötülük uğrunda daha sıkı birleşmiş haldedir. Ama insanlığın birliği o derece ilerledi ki, bir askeri gücün karışacağı herhangi bir savaş, kaçınılmazcasına, evrensel bir harbe dönüşecektir. Woodrow Wilson ve Franklin Roosevelt, barış uğrundaki evrensel bir kurumu kuramadılar. Ama Hitler, dünyayı evrensel bir savaşa sürüklemeyi başardı.

Harp, artık evrenseldir. Savaş patladığı zamanki dünya, tek bir dünyadır. Yine, kesincesine tek bir dünya olmasa da, bolluk ve kıtlık yıllarında, enflasyon ve devalüasyon senelerinde, üst-istihsal ve alt-tüketim yıllarında, az-üretim ve işsizlik dönemlerinde dünya, hemen hemen tek bir dünya halindedir.

Biz, bir barış ve mutluluk dünyasından ziyade, bir harabe ve ıstırap dünyası kurmasını daha iyi beceriyoruz… Eğer esasta bir barış dünyası kurulacaksa, birleşmiş fakat yeknesak olmayan bir dünya olmalı… Eğer biz, fark ve ayrılıklara tahammülü, Birleşmiş Milletlerin ilk ilkesi yapmazsak, ortaya, evrensel bir barış değil, evrensel bir savaş çıkar.

Medeniyetler geliştikçe, milletler hoşgörülü olmayı öğrenir. Ama medeniyet yavaş gelişir. İnsanlar uygar olmayı öğrenirlerken de, onları, tecavüz savaşlarından engelleyecek şey, bu harpleri kazanamayacaklarını bilmeleridir.”

Günümüzde milletler, kültürler ve ekonomi, Walter Lippmann’ın dönemine göre, daha bir iç içe geçmiş haldedir. Hiçbir devlet, kendi sorununu kendi başına çözebilecek durumda değildir. Bir ülkedeki ekonomik sıkıntılar ve sokak hareketleri gibi hususlar kısa sürede diğer ülkelere de yayılmaktadır.

İkinci Dünya Savaşından günümüze kadar geçen dönemde, hiçbir güçlü devlet, sınırları dışındaki küçük bir devletle olan mücadelesini kazanamamıştır. Vietnam, ABD için bataklık olmuştur. Afganistan, Sovyetler için korkulu bir sonun başlangıcını oluşturmuştur. İran-Irak savaşı 8 yıl sürmüş, savaşanlar perişan olurken, savaşmayanlar kazanmıştır. Sonrasında Irak, ABD için dipsiz bir kuyu haline gelmiştir. İsrail, 1967 savaşında teknolojik üstünlüğü sayesinde toprak almıştır. Ama aldığı topraklar, kendi kalkınmasını engellemekten, başındaki sıkıntıyı artırmaktan başka bir işe yaramamıştır. Eğer, İsrail’in geliri, sadece ülke içerisinden olsaydı, şimdiye kadar fethettiği toprakları, kendiliğinden geri vermesi ihtimali yüksekti. Herhangi bir devlet, şimdiki gelirlerinin uzun süre devam edeceğini garanti edebilir mi?

Ülkelerin yaptıkları bu savaşlar, orduların kutsallığı kavramına çok ciddi zarar vermiştir. Orduların kutsallığı, gayesinin kutsallığından geliyorsa, bu gaye de, toplumsal vicdanı temsil etmeliyse, küreselleşen dünyada da toplumsal vicdan, evrensel vicdan halini almışsa, çıkacak bir savaş, hangi vicdanı temsil edecektir? Çıkacak herhangi bir harp, bırakın dünya çapında olmayı, bölgesel olması durumunda bile, bütün dünya ekonomisini kötü yönde etkileyecektir. Bütün insanlığa cefa çektirecek ufak bir savaşa sebep olmak, nasıl bir ulvi amaç taşıyabilir?

Bir Sırp gencinin Avusturya-Macaristan krallığının bir prensine yaptığı suikast, bütün dünyayı savaşın içerisine soktu. Günümüzde basit bir şekilde başlayacak bir olayın, bütün insanlığın mahvına sebep olması durumunda, savaşı çıkaran orduların gayelerine kutsallık atfedilebilir mi?

Günümüzde ülkelerin büyük çoğunluğu, en kapasiteli beyinlerini kalkınmış ülkelere kaptırmaktadırlar. Siyasi liderlerin ve orduların görevi, ülkelerinden beyin göçünü azaltmak için, içeride barış ve huzur ortamı oluşturmak olmalıdır. Ülkeleri için böylesine kutsal bir gayeyi bırakarak, en kapasiteli insanlarını kaptırdıkları ülkelerle söz yarışına girip savaş peşinde koşmaları, devletlerinden beyin göçünü hızlandırmaz mı? Bu sorumsuzca davranışlarıyla, düşman gördükleri ülkenin kutsal gayesine hizmet etmiş olmazlar mı?

Bu hususlarla bağlantılı olarak, daha önce yayınladığımız “Savaşlarda Yenilen Sadece Ordular Değildir” başlıklı makalemizde şöyle bir ifade kullanmıştık.

“Kibirli bazı önderlerin basiretleri bağlanarak böyle bir olayı başlatmalarının sonucunda, önceden hiç tahmin edilemeyecek kadar insan ölebilir. Burada unutulmaması gereken tarihi örnekler, Nuh Tufanı ve Firavunun ile Musa’nın mücadelesinin sonuçlarıdır.

Her iki olayda da Yüce Yaradan, bizim anlayamayacağımız şekilde, iyileri kurtarmış, zalimleri suların altında cezalandırmıştır… Demek ki, kibirli insanların sebep olacağı kargaşalarda, ilk ziyana uğrayan kendileri olmaktadır. Sonra orduları, devletleri ve halkları zarar görmektedir.”

İsmail Hakkı Baltacıoğlu’nun tanımladığı, törel bir şahsiyet olan ve orduyu temsil eden asker; topluma en faydalı medeniyet kurallarını taşıyan uygar insanın kendisi ise, hem toplumsal hem evrensel vicdana sahipse, gayesi de, kutsal olmalıdır. Asker, sadece, kutsal olan bir gaye için aldığı emri, kayıtsız ve şartsız yerine getirmeye çalışmalıdır. Aksi takdirde, asker ile terörist veya çapulcu arasında fark kalmaz.

GÜNÜMÜZ İNSANLIĞININ SORUNLARI GÖZÜMÜZÜ KORKUTMAMALI

İnsanların, tek yaratıcı olan Yüce Yaradan tarafından yaratıldığının delillerinden birisi de, insanların özelliklerinin ve sorunlarının –en azından bilinen tarihte- hiç değişmediğidir.

Kutsal kitaplarda, Hz. Âdem’in çocukları Habil ve Kabil arasındaki kavga ve sebepleri anlatılır. Bu anlatılanların bilimsel bir ispatı yok diyenler çıkabilir. Bu sebeple, biz de bilinen tarihteki yazılı eserlerden kısa örnekler vereceğiz.

ABD Cumhurbaşkanlığına, arka arkaya iki defa aday olan ve kaybeden Adlai Stevenson, aynı zamanda bilgili bir hatip idi. Nejat Muallimoğlu’nun aktardığına göre, muhtemelen 1955 yılında, Illionis Üniversitesi Tıp Fakültesi mezunlarına bir konuşma yapması istenildiğinde, bizim konumuz açısından örnek olacak şu sözleri söyler. ‘Son günlerde Hıristiyan azizi Paul’un Karantiyalılar’a, onlardaki ahlâki yozlaşma hakkında söylediklerini bir defa daha okudum. Gerçekte günümüzdeki ahlâki yozlaşma hastalığının örneklerini çok daha önceki çağlarda da görüyoruz. Yaklaşık 4.700 sene önce, bir Asuri kitabesinde şu satırlar yazıldı: “Bu son günlerde dünyamız soysuzlaşmaya doğru kayıyor. Rüşvet ve yozlaşma her tarafta. Çocuklar ebeveynlerine itaat etmiyor. Herkes kitap yazmak istiyor. Ve öyle görünüyor ki, dünyanın sonu yaklaşmakta.”

Eğer yukarıdaki sözlerin kaynağını belirtmeden, kendi fikrimmiş gibi yazsa idim, okuyucularımın çoğunluğu, günümüzü anlatıyor diyebilirdi.  Demek ki, sorunlarımız hep aynı imiş.

Hitit kitabelerinde de, benzer serzenişler var. Onlar da, çocuklardan şikâyetçiler. Hitit kitabelerinde, ilaveten, fiyat artışlarıyla ilgili şikâyetler var. Benzer tartışmalar, bundan 2500 yıl önce, hem Antik Helen’de hem de Güney Asya’daki fikir akımları arasında da yapılmış.

Hıristiyanlığın yeni yayılmaya başladığı dönemdeki şikâyetlerin benzerleri, daha da şiddetli haliyle, Hıristiyanlığın en görkemli dönemlerinde de yaşanmış. Benzer şikâyetler, Müslümanlıkla ilgili olarak da yapılmış. Sahabelerden Ebu Zer’in, yine bir sahabe olan Halife Muaviye ile kavgaları güzel bir örnektir. Ayrıca benzer şikâyetleri, Yusuf Has Hacip’in 1069 da yazdığı Kutadgubilig adlı eserinde de görebiliyoruz.

Beyit 6458- Helalin adı kaldı, göreni yok; haram kapışıldı, doyanı yok.

Beyit 6466- Halktan vefa gitti, cefa kaldı; aranıldığında güvenilecek bir kimse kalmadı.

Yukarıdaki beyitler, Türklerin kitleler halinde Müslüman oldukları dönemde kaleme alınmış. Yani, Müslüman olmanın heyecanının halen hissedildiği bir ortamda ve İslâm’ın bin yıl bayraktarlığını yapmış Türkler arasındaki yaşanan olayların sonucunda yazılmış.

Türklerin en görkemli devletinin padişahı olan Muhteşem Süleyman (Kanuni Sultan Süleyman) dönemindeki bir olay, o dönemdeki insanlığın durumu hakkında bize bilgi verecek niteliktedir. Sultan Süleyman, 1534 yılında Bağdat’ı fethettiğinde, Türklerin meşhur divan şairi Fuzuli’yi tanıştırırlar. Padişah, Fuzuli’yi İstanbul’a davet eder ve Bağdat’tan ayrılır. Aradan bir süre geçtikten sonra Fuzuli, İstanbul’a padişahı görmeye gider. Ancak kimseye dert anlatamaz ve saraya alınmaz. Geri döner. Meşhur divanının başlangıcına şu beyti ekler: “Selam verdim, rüşvet değildir deyi almadılar.”

Daha önce yayınladığımız bazı yazılarımızda bahsettiğimiz, Cemel Vakası ve Sıffın Savaşlarının, Müslüman sahabeler arasında geçtiğini dikkate aldığımızda,  aslında günümüz insanlığının daha iyi durumda olduğunu görebiliriz.

Kitle iletişim ve ulaşım araçlarındaki hızlı gelişmeler, insanlık için çabalayan bizler için, güzel fırsatlar oluşturmaktadır. İnsanlardaki mal biriktirme hırsı ve dünya zevklerine tamah, dünya barışını korumamıza faydalı olabilir.

Tarihte güzel anılmak isteyen ve Yüce Yaradan’ın sevgisine mazhar olmayı hedefleyen şahısların oluşturabilecekleri güzel örnekler, insanlar için yol gösterici olabilir. Bilindiği gibi, insanlar tek kimlikli değiller. Hemen her insanın içerisinde, hem evliyalık hem de eşkıyalık vardır. Bunların hangisinin, insan davranışında etkili olacağı tam olarak bilinemez. Ama oluşturacağımız güzel örneklerle, insanlara yol göstererek, evliyalık tarafını etkili kılacak insanların sayıları artırılabilir.

Zaten de biz, insanların, yani kendimizin yapısını değiştiremeyiz. Bizim özelliklerimizi değiştirmek, sadece ve sadece Yüce Yaradan’ın uhdesindedir. Bizim yapabileceğimiz, insanları dürüstlüğe yönlendirecek güzel sistemler kurmak, güzel örnekler oluşturarak insanları ikna etmeye çalışmaktır. Böylece, güzelliklerin, üzüm salkımı gibi çoğalmasına vesile olmaya gayret etmektir. Gerisi, insanın kendisine ve insanın davranışlarına karşılık olarak, Yüce Yaradan’ın tavrına bağlıdır.

İnsanlığın geleceğiyle ilgili yapılacaklar, elbette ayrıntılara ihtiyaç duyar. Ayrıntılarla ilgili düşüncelerimi, bu sitede yayınladığım yaklaşık 600 civarındaki makalelerimin birçoğunda ifade ettim. İnşallah, bundan sonrasında da, değişik alanlarla ilgili olarak, çözüm konularındaki fikirlerimi sizlerle paylaşmaya devam edeceğim.

NİETZCHE’NİN ‘ÜST İNSANI’ ÜZERİNE

Nietzche, “Böyle Buyurdu Zerdüşt” adlı eserinde, üst insan olmanın yolunu şöyle tarif eder: “Merhamet, vicdan ve affetmek gibi insanın iç tiranları ile mücadele edin; güçsüzleri ezin, onların gövdelerinin üzerinden yükseklere uzanın. Çünkü sizler, yüksek bir türün çocuklarısınız, çünkü sizin idealiniz, üst insandır.”

Nietzche’nin ilham kaynağının, Darwin’in “Türlerin Kökeni ve Doğal Seçilim” adlı eserinin olduğunda fikir birliği vardır. Darwin, hayvanları inceleyerek, kendince bir görüş oluşturmaya çalışmıştır. Hayvanların hayatta kalma mücadelelerini kendince yorumlamıştır.

Darwin de, bizler de biliyoruz ki, hayvanlar acıktıklarında, hayatta kalmak için sadece karınlarını doyuracak kadar bir başka hayvanı avlarlar. Karınları tok iken, avladıkları hayvanın diğer arkadaşları yanlarından geçseler, dönüp bakmazlar. Hâlbuki Nietzche’nin üst insanı, tok iken daha tehlikelidir. Daha çok şeye sahip olmak için, Nietzche’nin bütün tavsiyelerini eksiksiz yerine getirmeye çalışır. Sadece bir insan gurubuna karşı değil, bunlarla bir ilgisi olmayan ama kendileri için engel gördükleri bütün insan ve guruplarına karşı merhametsizce ve vicdansızca davranmaktan çekinmezler.

Darwin de, bizler de biliyoruz ki, hayvanlar, hayatları tehdit altında iken tehlikelidirler. Bir aslan bile, bir insandan tehdit görmezse ve aç değilse, o insana durup dururken saldırmaz. Hâlbuki Nietzche’nin üst insanı, kendilerine karşı hiçbir tehdit yokken, bile saldırabilirler. Bazen daha meşhur olmak için, bazen “benim kim olduğumu anlasınlar” düşüncesiyle insanlar için tehdit oluştururlar.

Tarihe baktığımızda, bu durumun çok sayıda örneklerini görmekteyiz. Hem işlenen ferdi suçların hem de çıkarılan savaşların önemli bir bölümü, Nietzche’nin övdüğü, tok ve güçlü pozisyonda olup, kendisini üst insan zannedenler tarafından oluşturulmuştur.

Albert Camus’a göre insan, kendisi olmayı reddeden tek hayvandır. Bu açıdan konuya yaklaşılırsa, insanların içlerinde isyankârlık anlayışının olduğu görülür. Maddi refahı ve makamı artan insanların çoğu, ruhen tatminsiz bir duruma düşmektedir. Yani maddi standardı artan çoğu insanın, ruhi standardı düşmektedir. Ruhi standardı düşenlerde isyankârlık artmaktadır.

İsyankârlık duygusu, en çok Nietzche’nin üst insanında kendisini gösterir. Günlük geçim derdinde olan insan daha kanaatkârdır. Oysaki kendilerini ülkesinin en önemli insanı zanneden bazı siyasiler, “alkış hastası” ve “konuşma hastası” olduklarından, kendilerinin, dünyanın da en önemli kişisi olması gerektiğini düşünmeye başlarlar. Kendisini, yaşayan insanların en önemlisi olarak görmeye başlayan bir insan veya siyasi lider, bilinen tarihin en etkili kişisi olmayı düşünmeye başlar. Dolayısıyla, hangi konumda olurlarsa olsunlar hep isyankârdırlar.

Konumuna isyankâr olan bir insan, Nietzche’nin tavsiyelerini aynen uygulamakla kalmaz, ilaveler yapar. Sadece güçsüzleri ezmekle yetinmez. Güçlüleri de etkisiz hale getirmeye çalışır ki, kendi önü açılsın. Normal bir insan için söylenen “bükemediğin bileği öpeceksin” sözü, onun için geçersizdir. O, bükemediği bileğe karşı, her türlü hileye başvurarak, mücadele eder.

Kendisini en önemli adam olarak gören bir insan ve siyasi liderin, bükemediği bileğe karşı yapacağı birinci hamle, fitne çıkarmaktır. Hem kendi ülkesinin insanları arasında, hem de bükemedikleri insanlar arasında fitne çıkarmaya çalışırlar. “Çalışırlar” dediğime bakmayın, fitne çıkarmak, böylelerinin bildiği en iyi iştir. Çünkü mevcut konumlarına oluşturdukları fitneler sayesinde gelmişlerdir. Hem kendi astları arasında hem de rakipleri ve rakip ekipler arasında fitne çıkararak, aradan sıyrılmışlardır.

Bazen, “sureti haktan” görünürler. Yani, güçlülerle birlikte hareket ediyormuş gibi intiba oluştururlar. Bazen yalanlar uydurarak, karşılarındaki güçlü gurubun arasını bozmaya çalışırlar. Kendi konumlarına yakın gördükleri diğer insanları ve siyasi liderleri de rakip olarak değerlendirirler. Onlara da güvenmezler. Ama çok güveniyormuş gibi davranırlar. Bu davranışlar, onlar için çok kolaydır. Zaten fitne çıkarmak ve yalan, yaşamlarının bir parçası haline gelmiştir. Yüce Yaradan, böylelerini bize şöyle tanıtıyor:

Haşr 14: “Size hepsi toplanarak savaş yapamazlar, ancak müstahkem mevkilerde veya duvarlar, siperler arkasından yaparlar. Aralarında çekişmeleri şiddetlidir. Sen onları toplu sanırsın, hâlbuki kalpleri dağınıktır. Bu onların akıl etmez bir topluluk olmalarındandır.”

Ayette anlatılan topluluk, Allah’ı inkâr edenlerdir. Kendilerinin üst insan olduklarını zanneden, kendilerini ülkelerinin ve dünyanın en önemli insanı olarak gören insanların ve siyasilerin durumu, ayette anlatılanlardan daha kötüdür. Kendilerini üst insan zannedenlerin aralarındaki çekişme, daha şiddetlidir. Kalpleri daha dağınıktır. Hiç akıl erdirmezler.

Böylelerinin fitneleri; düşünen, karşılaştıkları konuları sorgulayıp araştırmadan karar vermeyen, kendilerine ilim gelmiş olan, birbirini kardeş gören ihlaslı insanlara etki yapmaz. Yeter ki, Allah’ın ipine sarılsınlar. Yüce Yaradan, bu konuda ihlaslı insanları rahatlatacak şekilde şöyle destek veriyor:

İsra Suresi 65: “Doğrusu benim (ihlaslı) kullarım üzerinde senin (şeytanın), hiçbir hâkimiyetin yoktur. Vekil olarak Rabbin yeter.”

Allah indinde, kulları arasındaki fark, Yüce Yaradan’ın emir ve yasaklarına uyma becerisindedir. Nietzche’nin tanımladığı anlamda üst insan diye bir şey yoktur. Böyleleri, insanlık için tehlikeli, boş ve kibirli insanlardır.

Allah’ım, kibirlenmekten Sana sığınırız.

Allah’ım, Senin ihlaslı kullarından olabilmemiz ve insanlığa hizmet edebilmemiz için, bizlere zihin açıklığı ve irade gücü ver.

KAPİTALİZM İLE TEKNOLOJİ ARASINDAKİ KISIR DÖNGÜ

Bilindiği gibi, insanlar bireysel menfaatleri için çaba gösterirler. Bu durum, en azından, bilinen tarih boyunca böyle olmuştur. Ancak toplumlar, bireysel menfaat mücadelesine sınırlar koymaya çalışmışlardır. Kapitalist anlayış ise, bu sınırlamaları kaldırmıştır. Kendi menfaati peşine düşen insanların içerisinden, her ne şekilde olursa olsun, maddeten güçlenme başarısını gösterenlerin, toplumu da yukarıya çekeceği fikrini savunmuştur.

Bazı insanlar için, tek hedefin zenginleşmek olması, rekabeti körüklemiştir. Rekabet ise, bir taraftan hile yarışına dönüşmekle birlikte, diğer yandan teknolojinin gelişmesine vesile olmuştur. Teknolojinin gelişmesi de, kapitalistlerin zenginlemelerine zemin hazırlamıştır. Böylece, kapitalizm ile teknoloji arasında bir döngü oluşmuştur.

Bu ikili birbirlerini tetiklemelerine rağmen, birbirlerinin sorunlarına faydaları olmamıştır. Ne, kapitalizm anlayışı, teknolojinin oluşturduğu sorunları çözebilmiştir, ne de, teknolojik gelişmeler, kapitalizmin eksiği olan eşitsizlik meselesine çözüm üretebilmiştir. Dolayısıyla aralarındaki döngü, kısır bir döngü halini almıştır.

Günümüzde, kapitalistlerin ve kapitalist olmak isteyen siyasilerin güçleri, devletlerin gücünü de kontrol altına almıştır. Bu sebeple, dünya genelinde, sıkıntılı bir ortam vardır. Kapitalistler olmasa, teknoloji sıçrama yapamayacak, teknoloji sıçrama yapmazsa, kapitalizm anlayışı ayakta kalamayacak durumdadır.

Kapitalistlerin anlattıkları liberal ekonomi tanımları, kulağa hoş gelmektedir. Ancak liberal ekonominin uygulanışı sonrasında, insanlar arasındaki eşitsizlik giderek artmıştır. İnsanlığın sorunlarına da, belirli bir gurubu rahat yaşatma dışında, bir çare olamamıştır.

Kapitalizmin ekonomi kuramcıları, 1930’larda sanayi alanındaki teknolojik gelişmeleri övmekteydiler. Teknolojideki bu gelişmelerin, insan hayatını çok kolaylaştıracağını ve 2030’lara gelindiğinde, haftada 15 saat çalışmalarının, hayat standartlarını sürdürmeleri için, yeteceğini iddia ediyorlardı. Sanayi sahasındaki teknolojik gelişmeler, kapitalizmin kitabını yazanların bile tahmininden daha hızlı oldu. Ama çalışma saatlerindeki düşüş beklenenin yarısı kadar bile olmadı. Hattâ kolay para kazanan finans sektöründe, çalışma saatleri artış gösterdi.

Kapitalizmin savunucuları, muhtemelen, kapitalizmin temel anlayışını dikkate almadan, tahmin yürütmüşlerdi. Kapitalizmdeki, daha çok bireysel menfaat elde etme hırsını hesaba katmamışlardı. Bu nedenle daha çok kazanan guruplar, çalışmak için daha fazla zaman ayırdılar. Dolayısıyla, gelişen teknolojinin insanlara gereğince faydasının olmamasının temelinde, kapitalizmin anlatısındaki çelişki var.

İlginç olan, 1930’lardan yüz yıl sonrasında, çalışma hayatı hususunda yine benzer savunmaların yapılmakta oluşudur. Bu defa bu iddiaların temelinde, teknolojideki farklı gelişmeler var. Bazıları, bilişim teknolojisindeki hızlı gelişmelerin bu sonuçları doğuracağını söylüyorlar. Bazıları ise, biyoteknoloji ve yapay zekâ çalışmalarındaki ilerlemelerin, insanları işsiz bırakacağını veya çalışma saatlerinin mecburen azalacağını düşünüyorlar. Bu fikir giderek dünya genelinde yaygınlaşıyor.

Bu fikrin savunucularının verdiği belirgin bir örnek var. Şöyle diyorlar: “Yüz yıl önce otomobiller çoğalmaya başlayınca, işini kaybeden at arabası sürücüleri, ya araba sürmeyi öğrendiler veya otomobil fabrikasında çalışmaya başladılar. Atlar ise, tamamen sistemin dışına itildiler. İşte bilişim teknolojilerindeki, biyoteknolojideki gelişmeler, yapay zekâ çalışmaları, günümüz insanlarını, yüz yıl önceki atlarda görüldüğü gibi, sistemin dışına itebilir. İnsanlar işsiz kalabilir.”

Yukarıdaki iddiaların da dikkat etmediği husus, kapitalizmin, insanlarda oluşturduğu, aşırı kâr etme ve daha çok kazanma hırsının artmakta oluşudur. İşsiz kalma konusunda haklı olabilirler. Fakat işsizliğin sebeplerinin en önemlileri, biyoteknolojideki gelişmeler veya yapay zekâ olmayacaktır. Zengin ile fakirlerin varlıklarının arasının her geçen gün açılması ve zenginliğin, üreterek değil, sanal ekonomik ortam sayesinde elde edilir olması gibi sebeplerle işsizlik artacaktır. Ayrıca, sorumluluk sahibi olarak yetiştirilmeyen, her istediği yapılan, anne-babaları ayrı yaşasın veya bir arada olsunlar, ebeveynlerini birbirine kırdırarak geçimini sağlayan, eskilere göre daha tembel olan nesiller, mevcut işlerde bile çalışmak istemeyeceklerinden işsizlik olabilecektir.

Son dönemlerde hızla gelişen teknoloji, insanlığın sorunlarına çok az çözüm üretebilmiştir. Teknolojik gelişmelerin en faydalı olduğu alan sağlıktır. Fakat sağlık alanındaki gelişmelerin faydaları, fakir ülkeler için çok yetersizdir. Diğer ülkelerde ise, yeni sorunlar oluşturmaktadır. Çocuklar kreşlerde, ömrü uzayan büyükler ise huzur evlerinde sevgiden ve mutluluktan uzak yaşamaktadırlar. Anne ve babalar ise, her tarafa yetişebilmek için çok daha fazla çalışmak zorundadırlar ve genellikle mutsuzdurlar.

Teknolojinin bozduğu ekolojik sistemi düzeltmek için, yine teknolojiden medet umulmaktadır. Hâlbuki çevreyle ilgili sorunu çözmek için, ek olarak ve kâr getirmeyen para harcamak, teknolojinin gelişmesinde en büyük paya sahip olan kapitalistlerin menfaatlerine terstir. Bu yapıdaki zenginlerden, yapacakları çevre yatırımından ayrıca para kazanmadan, insanlığın faydasına çaba göstermelerini beklemek için, kapitalizmin anlayışında köklü bir değişiklik olmalıdır. Diğer bir ifadeyle, kapitalizm kendisini inkâr etmelidir.

Biz, öncelikle, kapitalizm-teknoloji kısır döngüsünden kurtulmanın yollarını aramalıyız. Kanaatkâr insanlar yetiştirebilmek için, parası olanın değil, şahsiyeti olanın itibar gördüğü ortamlar oluşturmaya çalışmalıyız. Daha çok para kazanma hırsıyla, yeni teknolojileri oluşturmak isteyenlere değil, yeni bir buluş yapmanın zevkini tatmak için ve kendi ruhunu tatmin için çabalayanlara destek vermeye çalışmalıyız.

Çözmemiz gereken sorunlardan birisi de, teknolojilerin uygulanması hususundaki tavırlarımız dır. Teknolojiyi geliştirenler, çok iyi niyetli insanlar olabilirler. Fakat geliştirilen teknolojinin, insanlığın hayrına değil de, şahsi veya gurup menfaati doğrultusunda kullanılması durumu, insanlığın sıkça yaşadığı bir vakıadır. Geliştirilen teknolojilerin, insanlığın faydasına kullanılabilmesi, devletlerin, kurumların ve gurupların ortak tavırlarıyla mümkündür.

MEDENİYET VE İNSANIN MADDEYE BAĞIMLILIĞININ İLİŞKİSİ

1492 keşifleri sonrasında sömürgeler oluşturan Avrupalılar, maddeten güçlendiler. 1500 yılındaki Avrupa’ya ve Avrupa’nın fiziki kaynaklarına bakan hiç kimse, onların maddeten bu kadar güçlenebileceğini düşünemezdi. Güçlendikçe medeniyette ilerleyen Avrupalılar, 1914 yılında tarihin o güne kadar gördüğü en kapsamlı savaşı başlattılar.

Dünya Savaşını çıkaran bu medeni ülkeleri eleştiren Mehmet Akif Ersoy, “medeniyet dediğin tek dişi kalmış canavar” ifadesini kullanmıştır. Fakat Avrupalılar ve maddeten kalkınmış ülkeler, böylesine eleştirilere kulaklarını tıkamışlardır. İlk büyük savaşın üzerinden 20 yıl geçince hemen çok daha kapsamlı olan II. Dünya Savaşını çıkardılar. Bu savaş, insanlığa, bilinen tarihteki en büyük acıları yaşattı.

Mehmet Akif, medeniyeti hem manevi yükselme hem de teknik gelişme olarak düşünmüştür. Fakat öyle olmamıştır. Bir taraftan evrim teorisinin savunucuları, diğer yandan Nietzche gibi düşünürlerin etkisiyle, manevi temel sarsılmış, yıkılmaya yüz tutmuştur. Dolayısıyla Batı Medeniyeti, tek ayak üzerinde durmaya çalışmaktadır.

Batı anlayışı, medeniyet ile kültürü birbirinden ayırmıştır. Medeniyeti, sadece doğaya ve eşyaya hükmetmeye çalışan teknik gelişme çabası olarak görmüştür. Kültürü ise, manevi duyguların ve tavırların bileşimi olarak değerlendirmiştir. Bu değerlendirmeler açısından bakılınca, medeni insan tanımı yanlış olur. Medeni toplum tanımı daha gerçekçi olur. Aynı bakış açısına göre, kültürlü toplum terimi de yanlıştır. Kültürlü toplum değil, kültürlü insan olur.

Batı anlayışının yukarıda ifade ettiğimiz tanımına göre, günümüzde en medeni toplum, ABD’de yaşayanlardır. ABD toplumu, günümüz rakamlarına göre, kişi başına tüketimi en çok olandır. Aynı zamanda israf açısından da, dünya birincisidir. Bu veriler gösteriyor ki, bir toplum medeniyette ilerledikçe, insanlarının maddeye olan bağımlılığı artmaktadır. Kendilerini yönetim tarafında gören insanları, hayat mücadelesini, tüketme becerisi olarak değerlendirmektedir. İsrafı ise, maddi gücün doğal bir sonucu olarak görmekte, israf olarak bakmamaktadır. ABD toplumundaki maddeten daha güçsün olan insanların bile birçoğu, orta ve üst seviyedekilere özenmektedir.

ABD’de görülen bu durumun benzeri, tarihteki bazı imparatorluklarda da görülmüştür. Avrupalıların kurduğu ilk imparatorluk, Roma Devletidir. Asya’da da imparatorluklar olmuştur. Fakat kendilerini devletin sahibi gören insanların, günümüz ABD toplumuna en çok benzeyeni Roma İmparatorluğunun yönetim gurubudur. Diğer devletlerde, sadece iktidardaki yönetim gurubu israf ederken, Roma Devletinde iktidarıyla muhalefetiyle bütün yönetim gurubu tüketim ve israfın öncüsü olmuştur. Belki de bu sebeple, Romalılar, tarihe, kültürsüz ama yüksek medeniyet oluşturan bir gurup olarak geçmiştir. Uyguladıkları resmi kölelik sistemi, insanları, halk (pleb) ve yöneticiler (patrici) olarak ayırmaları, kültürsüzlüklerinin en önemli göstergesidir. Arenalardaki gladyatör gösterileri ile esirleri, vahşi ve aç hayvanlara parçalattırırlarken zevklenmeleri de kültürsüzlüğün göstergelerindendir.

Avrupa’nın maddeten güçlenmesini sağlayan 1492 keşifleridir. Bu keşifler sonrasında yeni bir dünya ile karşılaşıldı. Yeni keşfedilen bu dünyanın toplumları, medeniyette, Avrupalıların çok gerisinde idiler. Ama insanları kültürde ileriydiler. Medeni Avrupa’nın, Amerika Kıtasına ulaşan insanları, altın için kendi arkadaşlarını öldürdüler. Kızılderililer, İnkalar ve Mayaların kültürlü insanları, onların bu tavırlarını büyük bir şaşkınlık içerisinde seyrettiler. Medeni Avrupa’nın insanlarına, “şu dağların arkalarında altın tarlaları var” diyerek, onların binbir meşakkatle yollara düşmelerini ihtihza ile izlediler.

Avrupalılar ise; Kızılderililer, İnkalar ve Mayalar gibi Amerika Kıtasının yerlilerini, insan olarak bile görmüyorlardı. Fakat Avrupalı düşünürlerin ve insanlarının birçoğunun günümüzde geldikleri anlayışa göre, insanlık açısından, yerliler, o dönemdeki Avrupalı maceraperestlerden ve yöneticilerden daha ileri idiler.

Günümüzde, birçok insanın medeniyet ve kültür konusundaki düşüncelerinde değişim vardır. Ancak, medeniyetin ilerlemesiyle hızlanan maddeye bağımlılık halen devam etmektedir. Eski tarihte ve keşifler sonrasında yapılanlar ayıplanırken, günümüzde benzer uygulamalar, daha ince yöntemlerle sürmektedir.

Maddi güce bağımlılık, insanlığın güzel geleceğini tehdit etmektedir. Medeniyet ilerledikçe, insanların dostlarının sayısı azalıyor veya hiç dostu olmuyor. İnsanlar yalnızlaşıyor.

Medeniyet ilerledikçe, yani maddi güce bağımlılık arttıkça, ergenlikten itibaren tiyatro oynayan insanların sayısı artıyor. Maddi güce bağımlılık arttıkça yani medeniyet ilerledikçe, hırsızlık, dolandırıcılık, rüşvet, soysuzluk, şiddet kullanımı artıyor.

Medeniyet, insanın yaşamını kolaylaştıran bütün gelişmelerine rağmen, insanları mutlu edemiyorsa, bilimin, insanların kökeni ve yapısıyla ilgili olarak söyledikleri anlamsızlaşır.

Maddi gücün artmasına paralel gelişen medeniyet, insanlığın var oluşunu anlamsızlaştıracak yönde ilerliyor.

Medeniyet ilerledikçe, bir gurubun maddi gücü artıyor. Maddi güç arttıkça, toplumun medeniyet seviyesi artıyor. Sorun “tavuk ve yumurta” konusuna dönüşüyor. Görülen o ki, insanlık bu kısır döngüden, maddeten güçlenme ile değil, ruhen yükselme ile çıkabilir.