İsmail Hakkı Küpçü

DEVLET İLE TERÖR GURUBU ARASINDAKİ FARK VE KUR’AN’IN MİSALLERİ

(Not: Bu makale Temmuz 2014 tarihinde bu sitede yayınlanmıştı. Silindiğinden, imlâ hatalarını düzeltmeye çalışarak aynen yayınlıyoruz.)

Terör gurubu, amacına ulaşmak için, kendilerince suçlu olduklarını düşündükleri insanlardan ziyade, ilgisiz masum insanlara saldırır.

Devlet ise, suçlu bulduğu insanların bizzat kendilerini (adalet kavramından sapmadan) cezalandırır. Eğer bir devlet bunu yapmıyor, teröristin yaptığı bir harekete cevap verirken, doğrudan ve bilerek masum insanlara saldırıyorsa, o devletin saygınlığı kalmaz. Devlet de, teröristin seviyesine doğru düşmeye başlar. İntikam hırsıyla yapılan ve masumları ayırt etmeyen böyle uygulamalar, Allah’ın istemediği davranışlardır.

Zaten böyle hatalı davranışların sonunda, Devlet haklı olsa bile, haksız konuma düşer. Ayrıca istemediği halde, terörün zeminini güçlendirir.

Böyle durumlarda yapılması gerekenler, istişare edilerek belirlenmelidir. Böylece hatalar azaltılır. Veya Kur’an’da ve Hz. Muhammed’in (s.a.v.) hayatında örnekler aranarak, ne yapılacağına karar verilmesi daha uygun olur.

Hz. Muhammed (s.a.v.), Medine’ye hicret eden Müslümanların Mekke’deki mallarına el konulmasına içerlemiş ve Mekkelilere ait bazı kervanların mallarına el koymuştu. Ama onların (Mekke’nin ileri gelenlerinin) sadece mallarına ve misliyle el koymuş, kervanlardaki hiç kimsenin öldürülmesine izin vermemişti. Hz. Peygamber, Kur’an’da kendisine vahyedilenlere göre kısas uyguluyordu.

Eğer Mekkelilerin, hicret eden Müslümanların mallarına el koyan ve törelere uymayan bu davranışlarının önünü kesmek mecburiyetinde kalınmasaydı,  ayrıca mallarına el konulduğu için fakirleşen Müslümanların maddi ihtiyaçları olmasaydı ve hareket sadece Peygamberin kendisine yapılsaydı, affedebilirdi. Fakat genel ahlâk anlayışına uymayan davranışlar ve diğer şartların zorlamasıyla, affetmedi. Ama yine de sadece misliyle cevap verdi.

Bilindiği gibi, Kur’an-ı Kerim’de, insanlar için örnek olması bakımından çok sayıda olay bahsedilir. Kutsak Kitapta verilen örneklerin biri hariç tamamı, Orta Doğu bölgesinde geçer. Sadece, Yasin Suresi 13-29. ayetler arasında anlatılan kıssadan hisse hikâyesi için, yer ve peygamber adı verilmez. Fakat İslâm bilginlerinin çoğu, bu olayın da Orta Doğu’ya yakın bir bölgede geçtiğini düşünürler.

Allah, başka bölgelerden örnek verebilirdi. Fakat Allah, Kur’an’ın indiği bölgedeki insanların kısmen de olsa duyduğu olaylar olmasını istemiş olabilir. Böylece insanlar, daha çabuk ders alacaklar ve kendilerini düzeltebileceklerdir. Veya bu bölgede çok farklı guruplar yaşadığı için, diğer bölgelere göre örnek olacak çok daha fazla olay meydana gelmiş olabilir.

Kur’an’da verilen örneklerin ortak yönleri vardır. Nitekim bölge insanı ve ileri gelenleri, önce uyarılır. Bu ikazlar, farklı yönlerden ele alınarak birkaç defa tekrarlanır. Bu uyarıları bazı insanlar anlarlar ve kendilerini düzeltirler. Böylece kurtuluşa ererler.

Bazıları ise anlamazlar. Kibirlerine yenilirler ve kendi bildiklerini yapmaya devam ederler. Fakat kibirli davranan bu insanlar ve böbürlenen kavimlerin birçoğunun, sonunda helâk edildikleri Kur’an’da anlatılır.

Dolayısıyla, hareketlerine en çok dikkat etmesi gereken bölge, Orta Doğu civarıdır. Bölgede çok uzun süredir yaşayan gurupların ve insanların, atalarının düştüğü hatalara düşmemeleri umulur.

Bölge insanının, atalarının hatalarını yapmamaları için, bir şansları var. Hepsi, aynı Yüce Yaradan’a yani Allah’a inanıyoruz diyorlar. Bu sebeple, inşallah kendilerini düzeltirler, eğer gerçekten inanıyorlarsa!

Ama gerçekte Allah’a değil de, dünyevi menfaatlere inanıyorlar, kendilerini çok büyük ve güçlü görüyorlarsa, sonlarının ne olacağını anlamaları için, Kur’an’a bakmaları yeterlidir.

Her insan, kendi geleceğini kendi seçer ve kendi elinde tutar. Allah, kimseye zulmetmez. Sadece yaptığının karşılığını verir. Düşünen her insan, bu gerçeği yaşar. Fakat Kur’an, özü temiz olmayanların düşünemediğini anlatır.

Allah’ım, insanların ve oluşturdukları guruplarının hidayete erebilmeleri için onların iradelerine güç ver, onların Senin gönderdiğin ayetleri anlayabilmeleri için anlayış ihsan eyle. Onların kalplerini nurunla fetheyle, gönüllerini güzelliklere aç Allah’ım.

Senin her şeye gücün yeter Allah’ım.

BİYOTEKNOLOJİDEKİ GELİŞMELER ÜZERİNE

Günümüzde yetiştirilen hayvanlar ve bitkilerin bir bölümünde, büyüme hormonu kullanılmaktadır. Bu şekilde yetiştirilen hayvan ve bitkilerde bir süre sonra, beklenmedik hastalıklara rastlanmaya başlanmıştır. Bu hastalıkların çok azı, insanları doğrudan etkilemektedir. Doğrudan tesir eden böyle vak’alarda da, bütün dünya konunun üzerine hassasiyetle eğildiği için, sonunda pahalıya mal olsa da, bir çözüm bulunmaktadır.

Ancak hayvanlarda görülen hastalıkların çoğu, insanları doğrudan etkileyen cinsten olmamaktadır. Hayvanlarda görülen mide ülseri, deri hastalıkları ve artrite denilen iltihabi hastalıkların belirtileri önemsenmemekte ve hastalıklı hayvanlar kesilmektedir. Bu etleri tüketen insanlarda, zaman içerisinde benzer hastalıkların oluşması ihtimali kuvvetlidir. Tabipler, insanlarda görülen ülser, deri ve iltihabi hastalıkların menşei olarak, daha önceden öğrendikleri sebepler üzerinde durmaktadırlar. Dolayısıyla, hastalıkların sebepleri sayılırken, hayvanların durumu hiç dile getirilmemektedir. Henüz bu konularda ciddi araştırmalar yapılmadığından, kesin bir şey söylenemez. Ama hayvanlardaki hastalıkların, insanlar üzerinde etkilerinin olacağı muhakkaktır.

Günümüzde, çiftçilerin bilinçlendirilmeleri için yapılan çalışmalar çok yetersizdir. Bu durumun bir sonucu, zararlı otlara ve haşerelere karşı kullanılan ilaçlarda görülmektedir. Bilinçsizce kullanılan ilaçlar, toprağı, suyu ve havayı kirlettiği gibi, zararlı otlar ve haşerelerin de direnç oluşturmalarına vesile olmaktadır.

Bitkilerde, üretimi artırmak adına, zararlı otlar ve zararlı haşereler için geliştirilen ilaçlara karşı mukavemet oluştuğunda, tek çıkar yol olarak, daha kuvvetli bir ilaç oluşturmak kalmaktadır. Her kuvvetlendirilmiş yeni ilacın, doğaya daha çok zarar vereceği aşikârdır. Ayrıca, kuvvetlendirilen bu ilaçlar, üretimi artırmak amacıyla kullanıldığı meyve, sebze ve hattâ tahıllardan, daha zor atılmaktadır. Bilinçsizce ilaç kullananlar veya daha çok para kazanmak için bilerek ürünün toplanmasına yakın dönemde ilaç kullananlar, çok daha büyük sorun oluşturmaktadır. Dolayısıyla, kuvvetlendirilmiş ilaçlar, insanlara da doğrudan zararlı hale gelebilmektedir.

Her yeni oluşturulan ilaç, uzun araştırmalar sonucunda elde edilmektedir. Dolayısıyla, ilaçların maliyetleri giderek artmaktadır. Ancak, pahalı olmasına rağmen, yeni elde edilen bu ilaca da, zararlı bitki ve haşerelerde mukavemet oluşması ihtimali kuvvetlidir. Bu durumda, tabiatı egemenliğimiz altına alma mücadelemiz, kısır bir döngüye dönüşmektedir.

İnsanların nüfusları, düşüncesizce bir anlayıştan dolayı, hızla çoğalmaktadır. Artan nüfusu besleyebilmek için, tarımda verimliliği artırma çalışmaları da hızla sürmektedir. Bu alanda yapılan çalışmaların ortak yönleri, ürün çeşidini azaltma gayretidir. Laboratuvar imkânlarının ve maddi gücün sınırlı olması sebebiyle, üzerinde çalışılan yiyecekler, bir veya iki çeşit olmak zorundadır. Örneğin, yüzlerce patates çeşidi arasından, sadece iki tanesi üzerinde çalışılmaktadır. Aynı durum, mısır, biber, domates, salatalık ve hattâ çimen gibi bitkiler için de geçerlidir.

Neredeyse tek tip hale gelen tohumlarla üretim yapmak, tehlikeleri de beraberinde getirmektedir. Bu ürünlerde oluşabilecek bir hastalık veya bunlara musallat olacak tek bir zararlı haşere, bir bölgedeki aynı tip ürünlerin hepsini birden etkileyebilecektir. Nitekim ABD dâhil, birçok ülkede bu durumlar yaşanmıştır.

Biyoteknolojideki gelişmeler, karşılaşılan sorunların bir kısmına çözüm üretebilmektedir. Meselâ, insanların hataları yüzünden çoraklaşmış topraklarda, biyoteknoloji sayesinde yeni ürünler yetiştirebiliriz. Hattâ, biyoteknoloji sayesinde, kirlenmiş sularda yetişen balık türleri oluşturabiliriz. Ancak bütün bu pahalı gayretler, insanların doğayı tahrip etmelerini artıracaktır. Çünkü çoğu kimse, tabiatı tahrip etmenin zararlarını tam olarak kavrayamayacaktır. Anlayanların bir kısmı da, biyoteknolojideki bu çözümler sebebiyle, doğayı tahrip etmekten üzüntü duymayacaklardır.

Anlaşılan o ki, biyoteknolojideki gelişmeler, zenginlerin daha çok tüketmesine ve orta hallilerin yiyeceklere daha kolay ulaşmasına vesile olabilir. Fakat yukarıda izah edildiği gibi, beklenilmeyen kıtlıklar oluşturabilir ve insanlarda daha önce bilinmeyen yeni hastalıklar görülmesine sebep olabilir. Dolayısıyla, biyoteknolojideki gelişmelerin insanlığa maliyeti, başlangıçtaki düşünülenden çok daha yüksek olabilir.

Biyoteknolojideki gelişmeler, ciddi laboratuvar araştırmaları gerektirdiğinden, genelde zenginler bu çalışmaları yapabilir. Dolayısıyla asıl kazanç da, zenginlerin olacaktır. Fakirler, zenginlere göre çok daha az yararlanabileceklerdir. Zenginlerin kazançları, onları ürünlerden geçecek hastalıklardan korumayacaktır. Yeni ortaya çıkacak hastalıkların tedavileri hem daha pahalı olacaktır, hem de tedavilerdeki başarı oranı azalacaktır. Fakirler ise, hem hastalıktan, hem de giderek pahalılaşan biyoteknolik ürünlere ulaşmanın zorluğundan dolayı gıdasızlıktan perişan olacaklardır.

Bilindiği gibi, biyoteknoloji alanındaki gelişmeleri, insanlığa faydalı olmak için çabalayan bilim insanları değil, kâr hırsıyla hareket eden ve daha çok kazanmaktan başka hedefleri olmayan şirketler sağlamaktadır. Dolayısıyla insanların sağlığı değil, kazanç ön plandadır. Şirketlerin bu hırslarını, bazı zengin ülkeler kurallar koyarak törpülemeye çalışmaktadırlar. Ancak bu kuralların konulup uygulanması bile, aradan uzun süre geçtikten sonra olmaktadır. Fakirler ise, bu kuralları koyamamakta veya uygulayamamaktadır. Dolayısıyla, halkın sağlığı, şirketlerin kâr hırsındaki insaflarına terk edilmiştir.

Biyoteknoloji alanında çalışan şirketler, yaptıkları araştırmaları, devlet sırrından daha gizli tutmaktadırlar. Genelde zenginlerin oluşturdukları patent yasaları sayesinde, araştırma sonuçlarını uygulamaya başladıkları sırada, kazançlarını teminat altına almaktadırlar. Fakirlerin biyoteknoloji alanında araştırma yapmaları ihtimali giderek azalmaktadır. Nadiren böyle bir araştırmayı başarıyla sonuçlandıranlar da, ya patent yasalarına takılmaktadırlar veya araştırma sonuçlarını uygulayacak maddi güç bulamamaktadırlar.

Biyoteknoloji alanındaki gelişmeler, insanlığın bilinen tarihinden çok farklı olarak, ilginç noktalara doğru gitmektedir. Artık üreten, toprak olmaktan çıkmaya başlamıştır. İnsanlık, giderek, laboratuvar araştırmalarına ve topraksız üretime bağlı hale gelmektedir. Arıyı görmeyen bal, toprağı görmeyen sebze, hayvanı görmeyen süt üretilmektedir. Diğer taraftan, sentetik yiyecekler oluşturulmaktadır.   Yiyeceklerdeki bütün bu gelişmelerin, insanların bağışıklık sistemleri üzerindeki etkileri henüz net olarak bilinmemektedir. Ancak olumsuz tesirinin olduğu hususunda fikir birliği vardır.

Biyoteknolojideki gelişmelerin ülkeler bazındaki sonuçlarını incelersek, şöyle bir ortamla karşılaşabiliriz. Biyoteknoloji alanındaki gelişmelerin, zenginler arası rekabeti artıracağı muhakkaktır. Bu rekabetten, ABD ve Avusturalya olumsuz etkilenebilir. Çünkü bu ülkelerin en büyük alıcıları olan Avrupa ve Japonya, kendilerinin oluşturacakları biyoteknoloji alanındaki gelişmeler sayesinde, daha az ithalata ihtiyaç duyabilir. Bütün zengin devletler üretimlerini, yeterli toprakları olmayan orta halli ülkeler dâhil olmak üzere, fakirlere satmaya çalışacaklardır. Ancak fakirler, bu ürünleri ancak borç karşılığında alabileceklerdir. Fakir ülkelere verilecek bu borçları, biyoteknoloji şirketleri sağlamayacaklardır. Ürünleri satmak isteyen devletlerin bizzat kendileri ve finans kurumları sağlayacaklardır. Dolayısıyla, biyoteknoloji şirketleri her halükârda kazanırken, borçlar geri ödenmediği zaman zarar edenler, zenginlerin finans kurumları ve fakir ülkeler olacaktır.

Yukarıda da ifade ettiğimiz gibi, biyoteknoloji alanındaki gelişmelerden fakir ülkeler de faydalanıyormuş gibi bir ortam vardır. Teknoloji sayesinde daha ucuza üretilen ürünleri satın almak daha kolay olacaktır. Fakat bu durum sadece, fakir ülkeler doğrudan ithalat yaptıklarında oluşacaktır. İthalatı da, yukarıda ifade ettiğimiz gibi, faiz oranı giderek yükselen borçla yapacaklarından, sonunda fazla bir kazançları olmayacaktır. Fakir ülkelerin çiftçileri ve hayvan yetiştiricileri açısından da durum pek iç açıcı değildir. Bu çiftçiler, kazançlarının büyük bölümünü, biyoteknoloji şirketlerinden aldıkları malzemelere vereceklerdir.

Bilindiği gibi, biyoteknoloji ile geliştirilen tohumlardan, yeni ürün için tohum elde edilememektedir. Dolayısıyla çiftçiler, tamamen biyoteknoloji şirketlerine bağımlıdır. Benzer bağımlılık, ilaçlar, gübreler ve hormonlar hususunda da mevcuttur.  Bu malzemelerin fiyatlarını şirketler belirlediklerinden, üretim giderek pahalanmaktadır. Fakir ülkelerin çiftçilerinin girdilerindeki fiyatlar artarken, sattıkları ürünlerin fiyatları düşmektedir.

Bu durumun iki sebebi vardır. Birincisi, zengin ülkeler, kendilerinin ürettikleri girdiler sayesinde ve toplu üretim yaptıklarından ucuza mal ettikleri ürünleri, fakir ülkelere, kısa süreliğine de olsa, onların maliyetlerinden daha ucuza teklif etmektedirler. Böylece fakir ülkelerin çiftçilerini kendileriyle rekabet edebilir konumdan çıkarmaktadırlar. İkinci neden şöyle gelişmektedir: Fakir ülkelerde, çiftçilerden ürünleri satın alan şirketler, çiftçilerden daha güçlüdürler. Bu şirketler, çiftçilerden aldıklarını hem iç pazarda hem de dış pazarda satmaktadırlar. Bu sebeple, zengin ülkelerin tüccarlarına da bağlıdırlar. Dolayısıyla, yerli satıcılar, hem zengin ülke tüccarlarına bağlı olmaları, hem de zengin şirketlerin, çiftçileri değil kendi kârlarını azamileştirecek güce sahip olmaları nedeniyle, çiftçilerin ürünlerini daha ucuza alabilmektedirler. Sonuçta, bilhassa küçük çiftçiler, kendi emekleri karşılığı olan yevmiyelerini bile kurtaramamaktadırlar.

Diğer taraftan, zenginlerin laboratuvarda yaptıkları üretimler, fakir ülkelerin ihracat kaynakları olan tarım ürünlerindeki kazançlarını sekteye uğratabilir. Şeker kamışı ve şeker pancarından elde edilen şekerin yerini, izoglükoz veya diğer süper tatlandırıcılar alabilir. Bu durumda, fakir ülkelerin şeker kamışı ve şeker pancarı üreticileri, olumsuz etkilenecektir. Benzer durum, başka birçok ürün için de geçerlidir. Örneğin, tabii bir ürün olan vanilyanın, kimyagerler tarafından laboratuvarda üretildiğini düşünelim. Bu durumda vanilya ihracatına bağımlı olan ülkeler gelir kaybına uğrayacaklardır. Kakao ve hindistancevizi yağı gibi ürünler için de, aynı durum geçerlidir. Çünkü bu ürünlerin muadilleri, laboratuvar ortamında veya soya fasulyesi ve kolza tohumundan elde edilebilmektedir.

Dünya nüfusundaki hızlı artış ve her mevsim her yiyeceğe ulaşma hırsı, insanlığı, biyoteknoloji alanındaki gelişmelere mahkûm etmektedir. Biyoteknoloji alanındaki gelişmeler de, tıpta, sosyal alanlarda ve ekonomide sorunlar oluşturmaktadır. Daha önce bilinmeyen yeni hastalıklar veya eski hastalıkların farklı türevleri ile karşılaşılmaktadır. Teknolojideki gelişmeler, toprağın ve emeğin değerini düşürdüğü için, sosyal sıkıntılar oluşturmaktadır. Biyoteknolojiyi zenginler geliştirdiği için, kazancın büyüğünü zenginler elde etmektedir. Bu durum insanlar arasındaki ekonomik eşitsizliği artırmaktadır.

Dolayısıyla, bu konunun üzerinde, bütün insanlık olarak, birlikte, çok yönlü ve ciddi bir şekilde durulması gerekmektedir. Patent yasaları, kartel oluşturulmasını engelleme, insanları bilinçlendirme, tabiatın tahribatını azaltma gibi konulardan, nüfus artışını denetleme ve kanaatkârlık anlayışını yayma gibi konulara kadar, çok farklı alanlarda ortak çalışma bizleri beklemektedir.

İNSANLIĞIN SU SORUNU ÜZERİNE

Yeryüzündeki tatlı su kaynakları hakkında, konuyu istatistiki verilerle işleyen çok sayıda yayın var. Her gün yeni bir yayın çıkıyor. Bir konuda bu kadar çok yayın varsa, gün geçtikçe de bunlara yenileri ekleniyorsa, o konu çok önemlidir. Yayınlanan bu eserlerin, yapılan söyleşilerin hepsi, mevcut su kaynaklarının, gelecekte çok yetersiz kalacağını vurgulamaktadır.

Biz bu yazımızda, konunun neden önemli olduğunu irdelemeye çalışacağız.

Su sorunu denilince, sadece insanların ihtiyacı akla gelmektedir. Hâlbuki insanlarla birlikte diğer bütün canlıların suya ihtiyaçları vardır. Denizlerde yaşayanların dışındaki bütün hayvanlar ve bitkiler tatlı su olmadan yaşayamazlar.

İnsanlığın nüfusu, son yıllarda, neredeyse parabolik olarak artmaktadır. Artan insan nüfusunun beslenebilmesi için, hayvanların ve bitkilerin miktarlarının da aynı oranda artması gerekmektedir. Dolayısıyla, tatlı suya olan ihtiyaç daha fazla artmaktadır.

Günümüzdeki hayvan yetiştiriciliği, çiftliklerde yapılmaktadır. Çiftliklerde yetişen hayvanların su ihtiyaçları ise daha fazladır. Hem içmeleri için su gereklidir, hem de hareketsiz olduklarından, yaşadıkları ortamın temizliği için gereklidir. Bu su ihtiyacı da, hayvanların içerisine girerek içecekleri ve temizlenecekleri nehirlerden karşılanmamaktadır. Çiftliklerin hayvanları yetiştirebilmeleri için, suların borularla taşınması şarttır.

Hayvanlar, eskiden otlatma yöntemiyle yetiştiriliyorlardı. Ancak bilgisiz ve sadece şahsi menfaatini düşünen insanların yanlış uygulamaları yüzünden, otlaklar çok azaldı. Azalan otlaklar, yağmurları da olumsuz etkilemeye başladı.

Bitki yetiştiren çiftçiler de, benzer bilgisizlik ve menfaat çarkının içine düştüler. Daha çok su vererek daha çok ürün alacaklarını zannettiler. Aşırı sulanan topraklar çoraklaşmaya başladı.

Hem hayvan yetiştiricilerine hem de çiftçilere göz yuman hükümet yetkilileri, yeryüzünün bizlere bahşettiği imkânları israf ederek gelecek nesilleri zor duruma düşürdüklerini göremediler.

Bu hatalarından ders almayan hükümetler ve çiftçiler, yer altı su kaynakları olan akiferleri de, bilinçsizce kullanmaya başladılar. Yerin merkezine doğru rastgele borular salınarak, akiferlerden yeryüzüne su çıkarıldı. Ancak, doğa, yukarıya çıkarılan suların yerine yenisini yeterince karşılayamadı. Hâlbuki doğanın kendisini tamir gibi bir özelliğinin olduğunu, bilim insanlarının ifadelerinden öğreniyoruz. Buna rağmen doğanın kendisini tamir ederek, akiferleri tekrar eski haline gelecek şekilde  dolduramamasının iki sebebi vardır. Birincisi, azalan ormanlar ve otlaklar, daha az yağmur yağmasına sebep oldular. İkincisi, ormanların olmadığı bölgelere rüzgârlarla sürüklenen bulutların getirdiği yağmurlar aniden ve çok yağdıklarında, sel olup denizlere aktılar. Sonuçta su, yerin çok altındaki akiferlere yeterince inemedi.

Bilindiği gibi, dünyadaki insan nüfusu, fakir ülkelerde çok daha hızlı artmaktadır. Bu ülkelerin çiftçileri, yeterince bilinçli değiller. Küçük çaplı üretim yapmak zorundalar. Üretimlerinde, yeni teknolojileri kullanmak için maddi güçleri çok zayıf. Dolayısıyla, zengin ülkelerin çiftçilerinin mahsullerinin fiyatlarıyla rekabet edemiyorlar. Kazanamayınca, şehirlere göç ediyorlar. Fakir ülkelerde yaşayan insanların %70’lere varan çoğunluğu, şehirlere sığınmışlar.

Nüfusu hızla artan şehirlerin su ihtiyaçlarını karşılamayı, fakir ülkeler tek başlarına başaramazlar. Ülke tatlı su kaynakları açısından zengin olsa bile, bunları şehirlere getirmenin maliyeti yüksek olmaktadır. Bu maliyete, birde kullanılan suyun geri toplanması demek olan kanalizasyon masrafı eklenmektedir. Ülkelerin hem içme suyunu hem de kanalizasyonu yeterince sağlayamaması, hastalıklara davetiye çıkarmaktadır.

Nitekim 19uncu ve 20inci yüz yılın bazı yaygın hastalıkları, yeniden görülmeye başlamıştır. Her hastalığın tedavisi ilaçla yapılmaktadır. Ancak, fakir ülkelerin ilaç sanayileri yok gibidir. İlaç ve hastalığı teşhis edecek tetkikler için gerekli malzemeler konusunda, çoğunlukla yurt dışına yani zengin ülkelere bağımlıdırlar. Dolayısıyla, su azlığından dolayı ortaya çıkabilecek kolera gibi salgın hastalıklara dikkat edilmelidir. Eğer zengin ülkelerin desteğindeki Dünya Sağlık Örgütünün müdahalesi yetersiz kalırsa, tehlike, insanlık açısından büyüyebilir.

Bütün ülkelerde, işsizlerin çoğunluğu şehirlerde yaşamaktadır. Şehirlerdeki su kaynakları yeterli olsa bile, işsiz insanların sağlık şartlarına uymaları daha zordur.

Eğer, şehirlerdeki içme suyu azlığı, kanalizasyon yetersizliği, işsizlerdeki artış, beslenmedeki zafiyet, işsizlerin zengin ülkelere olan kaçak göçleri ve kuraklık şartları aynı anda oluşursa, Dünya Sağlık Örgütünün müdahalesi, salgın hastalıkların bütün dünyaya yayılmasını engelleyemez.

Demek ki su sorunu, sadece fakirlerin veya su kaynağı yetersiz olan devletlerin meselesi değildir. Küreselleşen dünyada, sorun bir anda herkese sıçrayabilir. Bu sebeple, sorun insanlığın bütününe aittir. Dolayısıyla, çözüm de birlikte gerçekleşebilir.

Çözüm için sadece, su kaynakları ve suyun idareli kullanılması konusuna yoğunlaşmak, bizi bir sonuca ulaştırmaz. Çözüm için, su sorununa yol açtığını makalemizin içerisinde bahsettiğimiz hususlar da, birlikte değerlendirilmelidir.

Hızlı nüfus artışını düşürmek, hayvan ve bitki ihtiyacını da azaltacağından, su ihtiyacını da azaltacaktır. Hayvan ve bitkilerin yetiştirme yöntemlerinde yapılacak yenilikler, su ihtiyacını azaltma yönünde olursa, sorunun çözümü daha kolaylaşır. Şehirlere göçü azaltacak tedbirler de, çok yönlü ele alınmalıdır. Akiferlerin şuurlu bir şekilde kullanımı, çözüme katkı sağlayacaktır. Sadece ağaç dikme şeklinde olmayıp, ağacı büyütmeye yönelik olarak ağaçlandırmaya verilecek özel destekler de, yağmurların artmasına ve sellerin azalmasına vesile olarak, su sorununun çözümüne yardımcı olacaktır. Sağlık konusunda insanları bilgilendirme ve ilaç sanayisini veya vakalara hızla müdahale edilmesini, dünya çapında yaygınlaştırmak da, çok faydalı olacaktır.

Biz, su uzmanı değiliz. Biz, sorunun çözümünün, konuya çok yönlü yaklaşılmadan gerçekleştirilemeyeceğini vurgulamaya çalışıyoruz. Ayrıntılar, farklı alanlardaki uzmanların birlikte çalışmaları ve istişare etmeleri sonucunda oluşturulursa, daha çabuk ve daha güzel sonuç alınabilir.

DEVLETLERİN GÜCÜ NEREDEN GELİR

Takdir edileceği gibi, devletlerin gücü tek bir etkene bağlı değildir. Buna rağmen, ordusu güçlü olan devletin kendisinin de güçlü olduğu yönünde bir genel kanaat vardır. Ancak, orduların büyüklüğü, tek başına devletin de güçlü olduğunu göstermez. Sovyetler Birliğinin dağılmasından kısa süre önce ABD’de yapılan yayınlarda, Kızıl Ordunun çok güçlü olduğunu ifade eden rakamlar yayınlanıyordu. Gerek asker sayıları gerekse tank ve top sayıları karşılaştırması yapılıyordu.

Fakat bu karşılaştırmalar yapılırken, Sovyetler Birliği dağılım sürecine girmişti. Demek ki, ordunun gücü, tek başına bir anlam ifade etmemektedir. Ayrıca asker sayısı da önemli değildir. Hattâ elindeki silahların sayısı değil, teknolojik üstünlüğü önemlidir.

Bir devletin gücü, tabii kaynaklarının varlığına da bağlıdır. Ancak yeraltındaki zenginlikler, tek başına ülkelerin güçlü olmalarını sağlamaz. Sağlamadığını, birçok Afrika ülkesi, Suudi Arabistan, Rusya ve diğer çok sayıda devletin durumu, bizlere net olarak göstermektedir.

Bir devletin gücü, vatandaşlarının okuma yazma bilme oranlarıyla bağlantılıdır. Bilhassa ekonomik açıdan fert başına düşen milli gelirler ile okuryazarlık karşılaştırıldığında, bağlantının çok güçlü olduğu görülür. Nitekim Afrika ülkeleri, Hindistan, Bangladeş gibi ülkelerin okuryazarlık oranları ile Japonya, Güney Kore, Yeni Zellanda gibi devletler karşılaştırıldığında, bu bağlantı daha net anlaşılır. Aynı farklı durum, 1913 yılında, Batı Avrupa devletleri halkları ile Osmanlı devletinin halkının okuryazarlık oranlarında da geçerli idi.

Fakat okuryazarlık oranının yüksek olmasının, devletin ekonomik gücünü tam olarak göstermediğinin örnekleri vardır. Stalin dönemindeki Sovyetler Birliğinde okuryazarlık oranı, muhtemelen Japonya ile benzerdi. (Bu konuda net bir bilgi elde edemedim. Ama farklı bilgileri birleştirerek bu kanaate vardım.) Aynı dönemde Sovyetler, tabii kaynaklar açısından Japonya ile kıyaslanamayacak kadar çok zengindi. Bu iki etken birleşmesine rağmen, Japonya’daki kişi başına milli gelir, Sovyet vatandaşlarından çok daha fazla idi.

Nitekim bazı araştırmacıların kanaati, 1930’lardaki Japon ekonomik kalkınmasının 1970’lerden sonraki gelişmelerden daha mucizevi olduğu yönündedir. 1913’lerde başlayan Japon ekonomik kalkınması, 1929 Dünya Ekonomik Buhranına rağmen, 1938’e kadar, ABD ekonomik büyümesinin üç katı büyüklüğünde gerçekleşmiştir. Bu gelişme, Japonya’da 1920’lerde yaşanan ve 1927’de çok sayıda bankanın batmasına sebep olan sıkıntılara rağmen sağlanmıştır.

Bir devletin gücü, halkının hayal gücüyle doğru orantılıdır. Devleti yönetenlerin uygulamaları halkın hayal gücünü sınırladıkça, devletin gücü de, gerçek anlamda, zayıflar. Sovyetler Birliği ve Japonya karşılaştırması bu duruma verilebilecek güzel bir örnektir. İki farklı sistemle yönetilen bu ülkelerin uygulamalarının halk üzerindeki etkileri çok net olarak görülebilmektedir.

1917’de Komünist Bolşeviklerin, Rusya’da iktidarı ele geçirmelerinden önceki yıllarda (1913), bir Rus vatandaşı, bir Japon’a göre 3,5 kat daha verimli idi. Ancak 1928’e gelindiğinde bu durum tam tersine dönüşmüştü. Japonların verimliliği, Rusların 4 katına çıkmıştı. Bu devasa farkın oluştuğu ortam, Stalin’in sanayileşmeyi sağlamak için başlattığı büyük gayretlere denk gelmiştir. Bu sonuçlar, Stalin’in ülkesinde uygulanan sistemin yanlışlığını gözler önüne sermeye yeterlidir. Demek ki, ülkelerin gücü, halkının hayalleriyle doğru orantılıdır.

Bir devletin gücü, halkının fert olarak kabiliyetinden ve halkın birbirleriyle olan bağlarının gücünden de gelir. Amerika’nın başlangıçtaki gelişmesine bakalım. Yaşadıkları ülkelerdeki yaşamı yeterli görmeyen hırslı maceraperestlerin Amerika’ya göçleri, bu ülkenin ekonomisinde çok etkili olmuştur.  Daha sonraki dönemde bu kabiliyetli insanlar, aralarındaki ilişkileri hukuken düzenledikçe ülke kalkınması hızlandı.

Amerika’nın bir başka avantajı da insanların kökenleri açısındandı. Göçmenler, sınırlı sayıdaki ülkelerden geldiler. Bu sebeple konuşulan dil sayısı da az idi. Hâlbuki aynı dönemde Rusya’da veya Osmanlı’da yüz civarında dil konuşuluyordu.  Çok fazla dilin olması, fertler arasındaki bağların zayıf olmasına ve hattâ arada kin oluşmasına ortam hazırlayabilmektedir.

Japon halkında da, bireyler arasındaki bağlar daha güçlüydü. Çünkü Osaka bölgesindeki bazı farklılıklar hariç, homojenlik vardı. Konuya bu açıdan bakılınca, fertlerin kabiliyetleri kadar aralarındaki bağların da önemli olduğu anlaşılır. Osmanlı veya Rusya’daki bireylerin kabiliyetleri, Japonya veya Güney Kore’dekiler ile aynı olsa bile, fertler arasındaki bağın kuvveti çok farklı olduğundan, kalkınmaları da farklı oldu.

Bir devletin gücü, teknolojik üstünlüğü ile doğru orantılıdır. Teknolojideki gelişmeler de, mühendis ve bilim insanlarının sayıları ve kaliteleri ile doğru orantılıdır. Bu konuda, bu sitede yayınladığımız “Mühendis le Bilim İnsanı Sayıları ve Kalkınma Üzerine” başlıklı yazımızda bazı örnekler verdik. Bilindiği gibi, Türkiye ve birçok kalkınmakta olan ülkede okuryazar oranı, teknolojik açıdan üstün ülkelere yaklaştı. Ancak iki gurup arasındaki teknoloji farkı kapanmak yerine açılmaya devam ediyor. Demek ki, önemli olan okuryazarlık değil, mühendis ve bilim insanı sayısı ile kalitesi.

Bir devletin gücü, bireylerinin sürekli öğrenme mücadelesi içerisinde olanların sayısıyla doğru orantılıdır. Ancak öğrenme gayreti, uygulamaya yönelmezse, yeterince etkili olmaz. Öğrenilenlerin uygulanması, üretim ile gerçekleşir. Üretimden maksat, sadece mal imalatı değildir. Hizmet ve bilgi üretimi de önemlidir. Sonuç olarak, mal, bilgi ve hizmet üretiminden en az birini yapan insanlara sahip ülkeler, daha güçlü olurlar. Bu üçlü üretimin ikisini veya üçünü bir arada yapan insanlara daha çok sahip olan ülkeler, çok daha güçlü olurlar.

Bir devletin gücü, yöneticilerinin, kabiliyetli ve şahsiyetli olmalarıyla doğru orantılıdır. Her devlet kendi tarihine baktığında, bu gerçeği görür. Aynı ülke, benzer şartlara sahip iken, farklı yöneticilerin idaresinde farklı sonuçlar almıştır. Bir ülkenin, kabiliyetli ve şahsiyetli yöneticilerin idaresinde iken ki gücü ile beceriksiz ve şahsiyetsiz oğulların yönetimindeki gücü arasında dağlar kadar fark olmuştur.

Bir devletin gücü, adalet mekanizmasının işleyişine bağlıdır. Kutadgubilig adlı eserinde Yusuf Has Hacip, “Türk için adalet esastır, devlet adalettir. Adalet sarsılınca, devlet parçalanır” der. Birçok devletin yıkılışı, halkına karşı adaletsiz davranan iktidarlara kızan insanların, düşmanlarla işbirliği yapması sebebiyle gerçekleşmiştir.

Bir devletin gücü, çocuklarına ve gençlerine verdiği eğitimle bağlantılıdır. Eğitimin amacı, insanların kafalarını kütüphanenin bir şubesi yapmak olursa, o insan bilgisini kendi menfaati doğrultusunda kullanır.

Bir devletin gücü, fakir ve düşkün insanlarını koruyup kollamasıyla bağlantılıdır. Fakirlerini kollamayan devletler bir süre sonra iç kargaşa ile karşılaşmışlardır. Her kargaşa, devletlerin güçlerini tahmin edilenden fazla zayıflatmıştır.

Bir devletin gücü, halkının tasarruf eğilimi ile bağlantılıdır. Japonya, Güney Kore gibi ülkelerin kalkınmalarının sebeplerinden birisi de halklarındaki tasarruf eğilimi olmuştur.

Bir devletin gücü, insanlarının birbirlerini ve doğayı korumalarıyla bağlantılıdır. Bir ülke halkı, aralarındaki dil, din, mezhep, soy, zenginlik, soyluluk gibi farkları sorun ederse, birbirlerine karşı güvenleri kaybolur. Birbirine güvenmeyen halklar, gerek barış ve gerekse savaş ortamlarında, birbirlerini korumazlar. Birçok savaşın kaybedilmesinin sebebi, ordu mensuplarının birbirleri ile olan iç çekişmeleri olmuştur. Birbirlerini korumayan insanlar, doğayı hiç korumazlar.

Demek ki, bir devletin gücü, ayrıntılardaki başarısıyla bağlantılıdır.

Dünyanın ve insanlığın da gücü, ayrıntılardaki başarısıyla bağlantılıdır.

KERİM DEVLET, KÂMİL İNSAN

Osmanlı Türk Devleti, “kerim devlet” anlayışındadır. Tebaasının dilindeki adı “Devleti Âli Osman”dır, yani yüce devlettir. “Soylu”dur, ama insanlara tepeden bakmaz. “Muhteşem”dir, ama insanları ezmez. “Büyüktür”, ama insanları ürkütmez. Mazlumların koruyucusudur. Zalimlerin ve zorbaların korkulu rüyasıdır. Yeni fethettiği yerlerdeki halklar için de aynı anlayıştadır. Eşitlikçidir, ayrım yapmaz. Hoşgörülüdür, ama ihaneti affetmez.

Neden böyle olduğunu daha iyi kavramak için, Osmanlıdaki genel yapıyı ve anlayışı kısaca tanımak gerekir. Aşağıda irdeleyeceğimiz konular genel anlamda Tanzimat döneminden sonra değişikliğe uğramaya başlamış, zaman içerisinde Avrupa bütün kurumlarıyla beraber Osmanlıyı kuşatmıştır.

Osmanlı, Avrupa ile tanıştıkça, onları madde olarak görür. Kendisini, ruh olarak tanımlar. Bu sebeple, bazı aydınlarının gayretlerine rağmen, Avrupa’ya hemen intibak edemez. Halen, madde ve ruh ayrımı geçerlidir. 1492’de maddeye önem veren Avrupa’nın uzaklaştırdığı Yahudilerin melce bulabildikleri tek yer, “ruh” olan Osmanlı idi. Günümüzde de benzer anlayış vardır.

Osmanlının yükseliş devrinde aydın, toplumun herhangi bir ferdidir. Zevkleri, basitlikleri, kutsalları ile halka benzerlerdi. Aydınların imtiyazları yoktu. İmtiyaz peşinde de koşmamışlardı. Bu yüzden daha çok saygı görürlerdi.

Osmanlı’nın, saklayacak yaraları yoktur. Başkalarının yaralarını da teşhir etmeyi düşünmez. Hikâyelerinde bu durum açıkça görülür. Hikâyeleri, ya bir cengâveri destanlaştırır veya “hisse alınacak kıssa” şeklindedir. Belki de bu sebeple, Osmanlıda roman oluşmadı, Batıdan ithal geldi. Yüzyıllarca devam eden Divan Edebiyatında, roman yoktu. Osmanlıya göre anlatılanlar, ya geçmiş insanları övmeli ya da hisse alınması için kısa olmalıdır. Osmanlıya göre roman, gevezeliktir. Başkalarının hayatını, bütün çıplaklığıyla insanların önüne atmaktır.

Avrupa’da roman, sınıf kavgalarıyla birlikte ortaya çıktı. Hâlbuki Osmanlı, genel anlamda, kalpten inanan bir toplumdu. Bu nedenle sınıf oluşmadı. İnanan ve sıkıntılarını kendi içinde çözen bir toplumda, romandaki gibi hayali çözümlere ihtiyaç yoktu. Vakıflar, tarikatlar insanların sıkıntıları için çözüm üreten yerlerdi. Tasavvuf anlayışı, en büyük acıları yaşayan sıkıntıya düşmüş çilekeş insanları, hayata bağlıyordu.

Osmanlıda şiir, nezih olmak zorundadır. Tamamen halkın ürettiği türkülerde bile, aynı nezih anlatım vardır. Şiir hak ve hakikati müdafaa etmelidir. Dolayısıyla şair, vakur ve selim bir zevke sahip olmalıdır. Bu sebeple, Osmanlıda hiciv pek yer bulmaz. Heccav olanlar bile, hicivlerini kısa tutarlar ve nezih olmasına dikkat ederler. Bu yönleriyle ünlü Romalı hiciv şairi Horace’a benzerler. Hem bilgedirler hem de zariftirler. Osmanlıda böyle olmasının bir başka nedeni de, heccavın, insanlara vereceği farklı bir değerler anlayışı olmamasıdır.

Osmanlıya, Avrupa’dan giren kavramlardan bir tanesi de, polemiktir. Polemik, Latincede savaş demektir. Türk Dil Kurumu sözlüğüne göre, açık tartışma anlamındadır. Ancak polemiğin anlamı giderek sertleşmiştir. Hâlbuki Osmanlıda, polemik yani açık tartışma yoktur. Onun yerine istişare vardır. Çünkü imanın olduğu yerde savaşa veya dalaşmaya gerek yoktur.

Polemik yapan insanda yumuşak kalplilik olmaz. Polemik ustalarından Voltaire, ölenler için şöyle düşünür: “ölenlere tek borcumuz kalmıştır; hakikat”  Hâlbuki İslâmiyet’in öğüdü, ölülerimizi hayırla yadetmektir. Sağlığında iken kızdığımız bir kişi için bile, böyle davranılması istenilir. Halen uygulanan bir anlayıştır.

Osmanlının Batıdan bir diğer farkı, okuma konusundadır. Osmanlı okuyarak değil, duyarak ve görerek öğrenmeyi yeğ tutar. Okumak elbette çok güzel bir şeydir. İçimizdeki meçhul âlemin kapılarını açan bir anahtar olarak tanımlanmıştır. Ancak, okumak insan zihnini uyandırmak yerine, insan zihninin yerini alırsa, fayda yerine zarar verebilir. Okuduğumuz kitapta bulduğumuzu, doğrudan hafızamıza yükler, onu sindirmeye çalışmazsak, okuduğumuzu hayatımıza katıp anlamlandıramayız.  Okumak için okursak, bir faydası olmaz. Aksine, okumak için okumamız arttıkça, hafızamız da, düşünce mekanizmamız da bozulabilir. Hâlbuki okumak, zihni hayatımızı derinleştirmeli, zekâmızı kibarlaştırmalıdır.

Aslında günümüzde de bütün dünyadaki şikâyet, okumadığımız şeklindedir. Bazı ülkelerin aydınları bu konuda karşılaştırmalar yaparken şöyle sorarlar. “Bir İngiliz’in veya bir Fransız’ın içkiye verdiği para, kitaba verdiğinin kaç mislidir?” Bu soruyu sorduktan sonra şu yargıya varırlar: “Tek hedefi para olan bir insan veya kitle (yığın) yaşayamaz. Kendini yığın haline getiren bir millet ölümsüz olamaz.” Bu yargı her ülke için geçerlidir.

Hemen her milletin tarihinde, devletlerinin kerim devlet olarak tavır aldığı dönemler vardır. Ama bunların içerisinde halktan başlayarak devlet yönetimine yansıyan ve daha uzun ömürlü olanı Osmanlıda görülmüştür. Bu anlamda halk ve devlet bütünleşmiştir.