İsmail Hakkı Küpçü

ÇAĞIMIZIN SORUSU: “HAYAT SADECE YÖNETMEK VEYA ÇALIŞMAK MIDIR?”

(Not: Bu yazı Mart 2014’te yayınlanmıştı. Silindiğinden aynen yayınlıyoruz)

Aslında benzer soruyu geçmişte soranlar oldu. Schopenhauer, Nietche ve Michel Henry gibi düşünürler şu soruyu sormuşlardı: “Yaşam nasıl oldu da kendi kendini yok eder hale geldi?”

Ancak o dönemlerde ve sonrasında dünyadaki genel algı farklıydı. Refah, sadece maddi ilerleme olarak kabul ediliyordu. Daha fazla varlık sahibi olmak daha iyi olmak demekti. İlerleme para demekti. Para ise mutluluk anlamına geliyordu.

Fakat yaşananlar gerçeğin böyle olmadığını gösterdi. Maddi bir kazanç hırsıyla sürekli çalışan, seyahatlere giden, ama ailesiyle ve çocuklarıyla vakit geçiremeyen babaların geldikleri konum, bu duruma güzel bir örnektir.

Koşuşturmaktan başka birşeyler yapamayan babaların çocuklarının, çok cüzi bir kısmı babalarının yolunda gitmektedirler. Çünkü onlar, servetin verdiği acıları tatmış insanlardır.  Böylelerinin çok büyük çoğunluğu, ya mutluluğu başka şeylerde aramakta ya da şartlar gereği mecburen çalışmaktadır.

Günümüzde halen şuursuzca koşuşturanların önemli bir bölümü, çocuklukları maddi sıkıntı içerisinde geçmiş olan insanlardır. İleride onların da bir kısmı yanlışlarını anlayacaklardır.

İnsanlar yaşlandıkça geçmiş hayatlarının muhasebesini yaparlar. Kendilerine sürekli sorular sorarlar. Gerçek dostlarım var mı? Öldüğümde geride ne bırakacağım? Çocuklarım beni nasıl hatırlayacaklar? Çocuğu ve hatta hanımı olmayanlar için sorular daha zorludur. Niçin yaşamışlardır? Kendileri öldükten sonra, kazanmak için her türlü sıkıntıya girdikleri servetlerini kimler yiyeceklerdir?  Servetlerini yiyenler kendilerini nasıl anacaklardır?

Bu sorular ahiretin olmadığını düşünenler içindir. Yani dünyevidir. Peki, ya ahiret varsa, Allah burada yapılan haksızlıkların hesabını en ince ayrıntısıyla soracaksa, halimiz nice olacaktır? Hem bu dünyada, dağdaki çoban kadar keyifle yaşamamış, aksine her türlü zorlukla mücadele ederek, kelimenin tam anlamıyla azap çekmişken ahirette de mi azap çekilecektir.

Mutluluk üzerine yapılan uluslararası araştırmaların sayısı süratle artmaktadır. Araştırma sonuçlarının mutluluk için aranılan ortak yönleri şöyledir:  Güven içerisinde bir yaşam. Başkalarına muhtaç olmayacak seviyede gelir,  Gerçek anlamda dostlar. Huzurlu bir aile yaşamı. Demokrasi ile yönetilme. Adalete inanç. İnsanlarla duygusal ilişkiler kurabilme. Çok para kazandıran değil, severek yapacağı bir işe sahip olma. Uhrevi bir inanca sahip olarak yaptıklarına anlam kazandırma.

ABD’de insanların %60’ı gönüllü işlerde hizmet etmeye çalışmaktadır. İngiltere’de 30-40 yaşları arasındaki insanların %90’ı çalıştıkları işlerin ve şirketlerinin anlamlı bir amacı olmadığını düşünmektedir.

Yaşlar ilerleyip de geriye bakıldığında mutsuz olmamak için, hayatta dört konu hakkında dengeli davranmak gerekir.

1. İnsan rızkını kazanmak için zaman ayırmalıdır.
2. İnsan aile sahibi olmaya çalışmalı ve ailesinin sorunları için zaman ayırmalıdır.
3. İnsan içinde yaşadığı toplumun sorunları için zaman ayırmalıdır.
4. İnsan neye inanırsa inansın ibadet için zaman ayırmalıdır.

Bu dört konudan bazılarına kısa süreli olmak şartıyla ağırlık verilebilir. Ama hayatın genelinde mutlaka aralarında denge kurmak şarttır.

Gençliğinde itibaren bu şekilde davranmak en güzelidir. Ama çoğu insan için bu mümkün değildir. İnsan olayların farkına geç varabilir. Mühim olan anlamanın zamanı değil, farkına varabilmiş olmaktır.

Türkçede bir söz vardır: “Zararın neresinden dönersen kârdır.”

Kimin ne kadar yaşayacağını ancak Allah bilir. Allah da insanlarda öncelikle niyet aradığını Kutsal Kitaplarında anlatmaktadır. O halde hemen yanlıştan dönüp, yeni bir hayata başlamak gerekir.

Başkalarına saygı göstermeyenin kendisi saygı bekleyemez. Başkalarını sevemeyen sevilmeyi umut edemez. Başkalarına gerçek dost olmayanın kendisi dost bulamaz.  Başkalarıyla parasını paylaşmayanın, düştüğü anda destek vereni olmaz. Uhrevi düşünceye sahip olmayanın amacı anlamsız olur. Anlamsızlık mutsuzluk demektir. İnsanlar kıyafetleriyle karşılanırlar, ama sohbetleriyle uğurlanırlar. Yani maddi güç görünüşte itibar oluşturur. Asıl ve içten itibar manevidir Bilgiye, erdemli olmaya, sevgiye, saygıya dayanır.

Mutluluğu aramayacaksak, niye yaşamaya çabalıyoruz? Dünyamızı da ahiretimizi de azaba dönüştürüyoruz?

GÖÇEBELİĞİN ANLAMI ÜZERİNE

Göçebe denilince akla sürekli yer değiştiren insanlar geliyor. Ancak böylelerine seyyah veya “göçer” demek daha uygun olur. Ancak, göçebe kavramının toplumdaki algılanışı daha farklıdır. Göçebeler, aynı ülke içerisinde yazın ayrı mekânlarda, kışın ayrı yerlerde yaşayan insanlar olarak bilinir. Toplumlardaki yaygın kanaat böyledir.

Göçebe olarak nitelenen bu insanların, yazın ve kışın yaşadıkları yerler aynıdır. Yazın gittikleri yöreler ve kurdukları düzenler bile aynıdır. Kışın yaşadıkları mekânlar ve kurdukları düzenler de aynıdır. Hattâ kalabalık guruplar olarak göç ediliyorsa, her gurubun yazın ve kışın kalacağı yerler bile belirlidir. Gurup içerisindeki herkesin de sabit yerleri vardır. Yazın veya kışın kurdukları düzenler de, her yaz ve her kış benzerdir. Göç yolları bile aynıdır.

Bu insanların yaptıkları işler aynı olmasına, kurdukları düzenleri aynı olmasına rağmen, biz onlara göçebe demekteyiz. Göçebe kavramına bu açıdan bakılınca, günümüzdeki göçebe sayısı, çok daha fazladır. Günümüzde insanların bir kısmı deniz kenarlarında ev sahibi oldular. Kışın şehirlerdeki evlerinde kalıyorlar. Yaz gelirken yazlıktaki yerlerine göçüyorlar. Her iki tarafta da kurdukları düzen her yıl aynı. Kışın yaşadıkları yer ve yaptıkları aynı, yazın yaşadıkları yer ve meşgaleleri aynı.

Yazlık evi olmayan şehirlilerin bir kısmı ise, yazın doğdukları yerlere gidiyorlar. Oralarda yaz boyunca kalıyorlar. Yazlık yerlerin sıcaklığından şikâyet eden bazı insanlar ise, yaz gelince yakınlarındaki yaylalarına çıkıyorlar. Yaz boyunca yaylada kalıyorlar. Tıpkı hayvancılıkla uğraşan ve bizim göçebe olarak nitelediğimiz insanlar gibi yazın ayrı yerde, kışın ayrı yerde yaşıyorlar.

Günümüzdeki yazlıkçıların, doğdukları yerlere gidenlerin ve yaylaya çıkanların ortak yönleri, gittikleri yerlerde üretim yapmamalarıdır. Sadece para harcamalarıdır. Hâlbuki bizim göçebe olarak nitelediğimiz Yörükler, yazın gittikleri yaylalarda üretim yapmaktaydılar. Kışın geri geldiklerinde, yaptıkları ürünleri satmaktaydılar.

Eğer, yazın üretim yapan, kışın ürettiklerini satan Yörükler göçebe iseler, günümüzdeki yazlıkçılar, yaylacılar ve diğerleri için ne diyeceğiz? Sırf şartlar gereği üretimi ayrı, pazarlamayı ayrı yerde yapan Yörüklerin konumları ile diğerlerininki karşılaştırılınca, Yörüklere göçebe denilmesi yanlış olmaktadır.

Dolayısıyla, göçebe terimi, fiilen, yazları ve kışları mekân değiştiren, ama aslında aynı yerlerde yaşayanlar için kullanılırsa yanlış olmaktadır.

Göçebe kavramına, farklı bir açıdan yaklaşmak gerektiğini düşünüyoruz. Göçebe; insanı sevmeyen, tarihi bilmeyen, tarihine saygı göstermeyen, tarihi olguları sürdürmeyen, köksüz bir kişilik gibi davranan, kendi başına buyruk yaşayanlara denilir.

Bu tanıma göre değerlendirdiğimizde, yazın ve kışın farklı yerlerde yaşayan Yörükler, göçebe olmuyorlar. Çünkü onlar, insanı seviyorlar, tarihlerini biliyorlar, tarihlerine saygı gösteriyorlar, tarihi olguları sürdürüyorlar. Kendi başlarına buyruk yaşamıyorlar.

Şimdi, bazı nüfusu hızla artan şehirleri, bu göçebe kavramına göre değerlendirelim. Örnek olarak, dünyanın en tarihi ve güzel şehirlerinden İstanbul’u ele alalım. Çok değil, sadece 70 yıl öncesindeki durumuyla karşılaştıralım. İstanbul, 1950’de bile, tarihi dokusuyla, yeşil alanlarıyla, ormanlarıyla, zarif insanlarıyla dünyanın incisi sayılabilecek bir şehir idi. Günümüzde ise perişan halde. Bilhassa, ara sıra çıkarılan imar afları ve menfaatçi talan zihniyeti sayesinde, eski tarihi dokusunu kaybetmek üzeredir. Değişik kültürleri barındıran tarihi dokuyu hiç acımadan bozan şahısların, zarif insanlar olmalarını ve insanları sevmelerini bekleyemeyiz.

Günümüz İstanbul’unu bu hale getiren, yöneticilerin, iş adamlarının, fırsatçı vatandaşların ortak özellikleri, göçebe zihniyetine sahip olmalarıdır. Bu kişiler, insanları sevmiyorlar, menfaatlerini seviyorlar. Tarihi bilmiyorlar. Belki bazıları biliyorlardır, ama menfaatleri gereği, bilmeyenler gibi davranıyorlar. Tarihe saygılı olduklarını söyleyenleri var, ama saygı, sadece dillerinde. Tarihi olguları devam ettirmiyorlar. Devam ettirmek adına, şehrin gelişmesiyle ilgili nazım planlar yapmıyorlar. Geleceğe yönelik şehir planlarında, tarihsel dokuyu ve tarihi hafızayı dikkate almıyorlar. Sadece, az sayıdaki bazı binaların inşaatında, tarihi mimarinin çok kötü taklidini yapıyorlar.

Konuşurken tarihi köklerinden bahsediyorlar. Ama fiiliyatta köksüz bir kişilik sergiliyorlar. Söylemleri ve eylemleri birbirine zıt olduğundan, köksüz ve başına buyruk bir insan haline dönüşüyorlar.

Biz, yukarıda İstanbul örneğini verdik. Çünkü İstanbul’un tarihi konumunu ve güzelliğini bütün dünya takdir etmektedir. İstanbul, her bölge insanları arasında tanınmaktadır. Dolayısıyla, göçebelik kavramıyla ilgili olarak bizim yaptığımız bu değerlendirme, çok sayıda şehir ve ülke için geçerlidir.

Geçmişe bakıldığında, göçebe denilen Yörüklerin değişmeyen kurallarının olduğu görülür. Gerek gurup içerindeki olaylarla ilgili, gerek aile içi, gerekse ticari anlaşmazlıklarla alâkalı olarak, yazılı olmayan sabit kuralları vardır. Ahlâki kuralları, zaten değişmeyen niteliktedir.

Eğer bu güzel ve değişmez kurallara sahip zihniyetteki insanlar, göçebe iseler, günümüzde, bütün dünyada, kuralları kendi menfaatlerine göre değiştirenlere ne demek gerekir? Yeni çıkardıkları kanunları yine kendileri defalarca değiştirenler, hangi zihniyet olarak nitelenmelidir? Kurallardan işlerine gelenlerini tanıyıp, işlerine gelmeyenleri tanımıyoruz diyenleri nasıl tanımlamak doğru olur?

İnsanlık, güzel bir geleceğe doğru yol almak istiyorsa, insanları sevmeyen, tarihe saygı duymayan, köksüz ve başına buyruk kişilerin anlayışlarını düzeltebilmeleri için gayret sarf etmelidir. İnsanlar, birbirlerine yardımcı olmaya çalışmalıdır. Kendilerini düzeltmek isteyen insanlar, Yüce Yaradan’ın işaretlerine ve ayetlerine odaklanmalıdır.

GOETHE’NİN DOĞU-BATI DİVANI VE DÜŞÜNCELER

(Not: Bu yazı Eylül 2014 tarihinde yayınlanmıştı. Silindiğinden aynen yayınlıyoruz.)

Önceki yazımızda Hegel’in Doğu ile Batı ayrımı yaptığını aktarmıştık. Avrupalı bazı düşünürlerin böyle bir ayrıma gitmelerine ve Doğuyu; düşünmeyi bilmeyen, aklı olmayan, kavramlarla değil, kavramsız düşüncelerle konuşan olarak görmelerine sebep olan hatalarını incelemiştik.

Bazı Alman düşünürler bu hatalara düşerken, yine bir Alman olan Goethe (Johann Wolfgang von Goethe, 1749-1832), onlardan farklı hissetti, düşündü, sezgisini kullandı ve yazdı.

Tek yönlü eserler okumadı. Okuduklarını kendi mantık süzgecinden geçirdi. Birilerine veya bir yerlere yaranmak için yazmadı. Böylece o, felsefi sistem ve düşüncelerin içerisinde kaybolmadı. Dolayısıyla sonuçlarını kendi dünya görüşü olarak bizlere sundu.

Bu şekilde davranarak, daha az hata yaptı. Diğer bazı düşünürlerden farklı davranabilmesinin muhtemel sebebi, sahip olduğu temaşa kudretidir.

Goethe, bilimlerin, tasvir yoluyla parçadan bütüne giderken sürekli tökezlediklerini düşünür. Onların elde ettikleri bilgiyle ne yapacaklarını bilmedikleri söyler.

Goethe, Divan’ında Mefistotoles’in ağzından çağının bilgilerini tenkit eder ve tavsiyelerde bulunur:

‘’Zamandan istifade ediniz, o pek çabuk geçip gider. Lakin intizam size vakit kazanmasını öğretir. Onun için değerli dostum, ben size ilk önce mantık dersini tavsiye ederim…”

Goethe, 65 yaşında iken yazmaya başladığı Doğu Batı Divanı’nı başta Hafız olmak üzere sadece İran Edebiyatının etkisinde kalarak kaleme almamış, bilakis aynı zamanda büyük ölçüde Türk Edebiyatı’nın sultan şairlerinin, düşünürlerinin, devlet adamlarının ve sanatkârlarının bariz etkileriyle yazmıştır. Doğu Batı Divanı, Goethe tarafından Arap, Fars ve Türk Edebiyatına yazılmış eşsiz bir naziredir. Doğunun sanat ve kültür malzemelerinden ördüğü renkli bir şiir halısı gibidir.

Goethe, Hammer von Purgstall’ın 1812-13 yıllarında tercüme ettiği Hafız Divanı’nı okumasa belki de kendisi böyle bir Divan yazmayacaktı. Ayrıca İstanbul’daki Prusya maslahatgüzarı olarak 1785-1791 arasında çalışan Heinrich Friedrich von Diez’in Türkçe Farsça ve Arapça menşeili tercümelerinden de çok fazla etkilenmiştir.

Goethe, Marko Polo, Johannes von Montevilla, Pretro della Valle, olearius, Tavernier ve Chardin gibi seyyahların Doğu ile ilgili notlarından da çok istifade etmiştir. Hafız’ın Divanı muhtemelen tetikleyici olmuştur.

Bundan 200 yıl önce tercümeler ve seyyahların anlatımlarının çok az olması, bunları yorumlama ferasetini gösteremeyen düşünürlerin dünyaya bakışlarında hata yapmalarına sebep olabiliyordu. Günümüzün küresel dünyasında böyle bir kaynak sıkıntısı yok.

Küreselleşmenin sonucu olarak artan insanlar arası etkileşme, bölgeler arası farklılıkları törpülüyor. Doğu Batı, Kuzey Güney gibi farklılıklardan ileride bahseden azalacak En azından, özellikleri belirgin çizgilerle birbirinden ayrılmış bölgeler orta vadede kalmayacak.

Goethe’nin Doğu Batı Divanı’nın ‘’Notlar ve Araştırmalar’’ bölümünde ‘Çölde İsrail’ başlığı altında yaptığı irdeleme bugün içinde geçerlidir:

‘’Dünya ve insanlık tarihinin asıl, biricik ve en derin konusunu inançla inançsızlık arasındaki çatışma teşkil eder, diğer konular ise buna tabi ve ayrıntıdır…

İnançtan maksat, sadece, bir dine inanmak değildir. Sadece dini ve ruhi hayatla sınırlı da değildir. Varoluşun bütününü kucaklamaya çalışmak, insanı gerçek inanca götürür. Varoluşun ve hayatın manasını anlamak, insanı inançlı kılar.

Dolayısıyla dünyanın her bölgesinde, kendi içinde farklı anlayışlar vardır. Asıl olan, her bölgeden hayatın anlamını anlayanların, Dünyanın güzel geleceği için birlikte hareket etmeleridir.    

YÖNETİCİLER, HALKIN SIKINTILARININ SEBEPLERİNE ODAKLANMALIDIR

Ülkeleri yönetenlerin büyük çoğunluğu, halkın memnuniyetsizliğin sebeplerine değil, belirtilerine odaklanmaktadırlar. Çözüm yolu olarak da, belirtileri giderecek yolları tavsiye ediyorlar veya uyguluyorlar.

Konuyu biraz daha anlaşılır hale getirmek için bazı ayrıntılara girelim. Bu sitede yayınladığımız “Reklamın Amacı Üzerine” başlıklı makalemizin bir paragrafı şöyle idi: “Günümüzdeki reklamların amacı, insanları tüketim toplumu haline getirmektir. Reklamlarla bağlantılı olan üretimin de amacı, ihtiyaç duyulan malzemeleri üretmek değil, kârlı satış yapılabilecek ürünleri imal etmektir. Hedef böyle olunca, reklamdan beklenilen, insanların ihtiyacı olmayan ürünleri satın almalarını sağlamasıdır. Dolayısıyla, başarılı olarak nitelenen reklam, insanlara yeni ihtiyaç alanları oluşturmayı başarandır.”

Bu reklamları daha tehlikeli hale getiren bir başka husus, kredi kartları tanıtımlarıdır. Sanki alınan krediler hiç ödenmeyecekmiş gibi tanıtımlar yapılmaktadır.

Özet olarak bahsedersek, reklamlar, insanları, sahip olmadıkları paraları, ihtiyaçları olmayan şeyleri almaya yönlendirmektedir. Devleti yönetenler ise, aldatma teknikleriyle dolu olan bu reklamlara, hiçbir şey yapmamaktadır. Yöneticilerin yaptıkları, reklamların etkisiyle maddi sıkışıklığa düşen halka faizli kredi verilmesini sağlamaktır. Kredi alamayacak kadar sıkıntıya düşenlerin küçük bir bölümüne doğrudan maddi yardım yapmaktır. Bir kısmına da, zaman zaman devlet bankaları aracılığıyla daha düşük faizli kredi vererek, eskiden aldığı ve ödeyemediği kredilerini ödemesini sağlamaktadır. Bu uygulamalar, maddi sıkıntıya düşen insanların durumlarını daha da kötüleştirmekten başka bir işe yaramamaktadır.

Konunun ciddiyetini daha iyi anlamak için, reklamların çocuklar üzerinde yaptığı kötü etkilerin benzerini, bir siyasetçinin, çocukları ve hattâ büyükleri kandırarak yaptığını düşünelim. Hemen, rakip bir siyasetçi duruma müdahale edecek ve hatalı davrananı halkın gözünden düşürmeye çalışacaktır. Ama ilginç olan, birbirleriyle kıyasıya mücadele eden, rakiplerinin küçük bir hatasını devleştiren siyasetçilerin hiçbirisi, reklamların insanlar üzerindeki kötü etkilerini dile getirmemektedir.

Bilindiği gibi, devletin görevlerinden birisi, hastalıkları önlemeye çalışmaktır. Fakat çoğu ülkede yöneticiler, dikkatlerini hastalıkları önleyecek sistemler ve uygulamalar üzerine vermemektedir. Hasta olan insanlara doktora giderek ilaç almalarını öğütlemektedir. Yöneticiler, ilaçların kimyasal yapılarının insanlar üzerindeki etkilerini ciddiyetle araştırılmasının peşine düşmüyorlar. Bitki özlü ilaçların artmasını teşvik etmiyorlar. Sadece, hastaların kendiliklerinden ilaç kullanmamalarını, doktorun vereceği ilaçları kullanmalarını öğütlüyorlar. Hastalar da, bir doktorun verdiği ilaca, gittiği başka bir doktorun itiraz etmesi sonucu, ne yapacağını şaşırıyor.

Yöneticilerin görevlerinden bir diğeri, insanların sağlıklı beslenmeleri için ortamları hazırlamaktır. Yöneticiler, insanların hasta olmalarına vesile olan GDOlu yiyeceklerin yetiştirilmesine, her türlü zararlı hormonun kullanılmasına ses çıkarmıyorlar. Yiyecekleri satın alırken insanların nelere dikkat etmeleri gerektiğini ciddiyetle anlatmıyorlar. İlaçların bilinçli kullanılması için, ülke çapında gayret göstermiyorlar. Fakat hastalanan insanları tedavi etmek için çok daha fazlasını ödemeyi, marifet gibi gösteriyorlar.

Yöneticiler, yaşam boyu spor için gerekli ortamları yeterince hazırlamıyorlar. İnsanları bu yönde yeterince bilinçlendirmiyorlar. Yiyecekler ve bunların tüketimi hususunda, insanları yeterince bilgi sahibi yapmayan yöneticiler, onları diyet yapmaya yönlendiriyorlar. Diyeti de, mutlaka bir diyetisyen eşliğinde, yani para ödeyerek yapmalarını tavsiye ediyorlar. Bu öğütle, görevlerini çok iyi yaptıklarını düşünüyorlar.

Yöneticiler, halkın yaşadığı olumsuzluklara, devletin uygulamalarındaki yanlışlıklara odaklanmıyorlar. Bilhassa, adaletsizliklere karşı ortamı düzeltecek tedbirleri almakta yeterince gayret etmiyorlar. Fakat yaşadıklarının olumsuzlukların etkisiyle ne yapacağını şaşıran insanları, psikologlara yönlendirmeyi marifet sayıyorlar.

Benzer şekilde, ülkedeki yönetim hatalarından, adaletsizliklerden veya insanların kendi hatalarından kaynaklanan suçlar işleniyor. Yöneticiler, “devlet polis, millet hırsız” mantığıyla hazırladıkları kanunları işleterek, insanları hapse atıyorlar. Değişik sebeplerle hapse düşen insanların düzelmeleri için programlar uygulamak yerine, hapis şartlarını ağırlaştırmaya çalışıyorlar. Yöneticiler, bu uygulamalarının sonucunda, hapisten çıkanların içerisinden tekrar hapse girme oranındaki artıştan, kendilerinin de payı olduğunu düşünmüyorlar.

Yöneticiler, uyguladıkları ekonomik sistemin, insanları daha menfaatçi yaptığını görmüyorlar. İnsanlar arasındaki dostluğun çok zayıfladığını fark etmek istemiyorlar. Sistemin hatasından dolayı bir dostundan borç alamayacak hale düşmüş insanları, faizle borç almaya yönlendiriyorlar.

Ticari alanda kurulan şirketlerin, sermayeleri oranında sorumlu olmasına ses çıkarmıyorlar. Ticarete atılan bir insanın bütün varlığıyla sorumlu olması gerektiğini, göz ardı ediyorlar. Böylece, aynı birkaç kişinin, sadece insanları kandırmak amacıyla çok sayıda şirket kurmalarına sebep oluyorlar. Bu şirketler, bilanço oyunlarıyla şirketin üzerinde para ve mal göstermiyorlar. Böylece, sermayelerinin yüzlerce katı oranında satın aldıkları malların paralarını ödemediklerinde, ceza almıyorlar. Böyle firmalara yaptığı işlerin paralarını alamayan insanların, zor duruma düşmelerine sebep oluyorlar.

Bizim çok kısa olarak verdiğimiz bu örnekler, çoğaltılabilir. Bizim burada vurgulamak istediğimiz, yöneticilerin, meselelerin temel sebeplerine yönelmelerinin gerekliliğidir. Sorunlara sadece “pansuman” tedbirlerle yaklaşmanın, sorunları artırmaktan başka bir işe yaramayacağını göstermektir. Bilindiği gibi, bazı yaralar sadece pansuman yapılarak kapanabilir. Fakat bazıları, sadece pansuman yapıldığında kangrene çevirebilir.