İsmail Hakkı Küpçü

SİYASETTE SADAKAT

Felsefecilerin bir kısmı sadakatin, kişiler arasında olabileceğini savunurlar. Dolayısıyla, sadece kişiler arasında bağlılık olacağını düşünürler. Herhangi bir fikre, guruba veya ülkeye bağlılığı, çok anlamlı görmezler.

Aslında sadakat için böyle bir kişiselleştirme yapmak yanlıştır. Esas olan sadakat kavramından ne anladığımızdır. Sadakat, Allah rızası için yapılan hizmetler olarak değerlendirilirse, bir anlam ifade eder. Eğer sadakatin temelinde, hak ve adaleti tesis etme çabası, Allah’ın rızasını kazanma arzusu varsa, o sadakatin, kişiye, ülkeye veya fikre gösterilmiş olması fark etmez.

Bir kişi, herhangi bir şahsa, Allah rızasını kazanmak için sadakat gösteriyorsa, bağlandığı kişi Yüce Yaradan’ın yolundan ayrıldığında, artık ortada sadakat gösterilecek bir şey kalmamış demektir. Dolayısıyla, şahsa bağlılık sona ermelidir. Yeniden oluşturulacak sadakat tavrı, haklının hakkını vermek için gösterilmelidir.

Aynı durum, guruba, fikre veya ülkeye sadakat konusunda da geçerlidir. Bir fikrin veya ülkenin önderleri, kendi menfaatlerinin peşine düşmüş olabilirler. Veya olayların akışını anlayamadıklarından gaflet içerisinde bulunabilirler. Böyle anlarda, sadakat gösteren kişi, neye karşı bağlı olduğunu iyi ölçmelidir. Eğer, yöneticilerin, kendisinden istedikleri davranışlar, hak ve adaletten ayrılma yönündeyse ve Yüce Yaradan’ın gösterdiği yolda değilse, sadakat gösterimi sona ermelidir. Çünkü artık bu yöneticiler, İslâmiyet’in uyulmasını istediği “ulûl emr” konumunda değildir. Sadakat, aldatılmışları ve mazlumları koruma, haklının hakkını verme hususunda gösterilmelidir.

Yukarıdaki anlatımımızdan, sadakatin, sadece uhrevi konulara gösterileceği manası çıkmamakla birlikte, bazı yanlış anlamalara meydan vermemek için, Mustafa Kemal Atatürk’ün Gençliğe hitabesi örnek verilebilir. Nutkun, konumuzla ilgili kısmı şöyledir:

“Memleketin dâhilinde, iktidara sahip olanlar gaflet ve hattâ hıyanet içinde bulunabilirler. Hattâ bu iktidar sahipleri, şahsi menfaatlerini, müstevlilerin siyasi emelleriyle birleştirmiş olabilirler.”

Böyle bir ortamda, sadakat gösterilecek olan husus, yöneticiler değildir. Sadakat gösterilecek husus, aldatılmışları, mazlumları koruma ve hakkı tesis etme yönünde olmalıdır. Atatürk, bu hedefe, “Türk istiklâl ve Cumhuriyetini kurtarmakla” ulaşılabileceğini düşünmüştür. Söyleminde, kendi şahsi menfaatini ilgilendiren bir husus yoktur. Fakir halkı, mazlumları sömürgecilerden koruyarak haklının hakkını verme anlayışı vardır.

Günümüz siyasetindeki sadakat anlayışı ise, yukarıda ifade ettiklerimizle neredeyse tam zıt haldedir. Günümüzdeki birçok siyasetçi, her ne şart altında olursa olsun, kendi şahıslarına karşı sadakat gösterilmesini şart koşmaktadır.

Günümüzdeki siyasetçilerin birçoğu, kişilerin sadakatlerini ölçmek için farklı bir yöntem geliştirmişlerdir. Bunlar, çevresindeki insanlarla birlikte iken yaşanan bir olay hakkında, başka bir ortamda açıklama yaparken, bilerek yalan söylemektedir. Eğer, o olay sırasında çevresinde bulunanlar, kendisinin söylediğinin yalan olduğunu bildikleri halde, kendisini desteklemeye devam ederlerse, siyasetçi, o kişilerin sadık olduklarına inanmaktadır. Önder siyasetçinin çevresindeki bir insan, söylenenin yalan olduğunu bildiği halde sadakat gösterebilir. Ama yalana başkalarını ikna etmeye çalışmazsa, onun gösterdiği sadakat yetersiz olarak değerlendirilmektedir.

Önder siyasinin anlattıklarının yalan olduğunu bildiği halde, başkalarını, anlatılanın gerçek olduğu şeklinde ikna etmeye çabalıyorsa, o şahsın sadakat derecesi yükselir. Halkı ikna etmeyi başaranların sadakat dereceleri, biraz daha fazladır. Dolayısıyla sadakatleri karşılığında alacakları ödülün miktarı da artmaktadır.

Siyasetteki sadakatin ölçüsü, yalana inanmış görünmek ve başkalarını da ikna etmeye çalışmak olmuştur. Peki, yalanı, ortaklaşa bir şekilde tekrar ederek, hakikat olması için uğraşınca, sonuç ne oluyor? Yalancı siyasiler ve onların adeta tokmakçıları gibi olan destekçileri, görünüşte kazanmaya devam ediyorlar. Ama buradan, gelecekte de kazanmaya devam edecekleri anlamı çıkmaz.

Çünkü Ipsos’un yaptığı ve yayınladığı bir araştırmaya göre, dünyada politikacılara güvendiğini söyleyenlerin oranı, sadece %9. Bütün mesleklerin içerisinde en güvenilmeyen gurup, politikacılar çıkmış. Güvenmediklerini açıkça beyan edenlerin oranı %67 ile en yüksek rakam olmuş. Peki, siyasetçilerin destekçileri konumundaki televizyon haber sunucuları ve gazetecilere olan güven ne kadar diye baktığımızda, %21 civarında. Yani onlara da güven iyice azalmış. Bu araştırmaları başka şirketler de yapsa fark etmez. Çünkü politikacıların ve destekçilerinin güvenilmezliği, yaşayarak gözlemlediğimiz bir husustur.

Bazı ülkelerde, din insanlarının bir kısmı da, siyasetçilerin destekçisi olarak tavır alıyorlar. Peki, din insanlarına güven ne diye baktığımızda ne sonuç var? Onlara da güven %21 civarında. Türkiye gibi, insanları kandırmak için, dinin daha etkin kullanıldığı ülkelerde ise, durum çok daha vahimdir. Din insanlarına güven ile politikacılara güven birbirine yaklaşmış, Din insanlarına güven %12. Yani bazı ülkelerde, politikacı ile din insanı, güvensizlikte özdeşleşmiş gibi.

Umulur ki, ister iktidarda isterse muhalefette olsunlar, yalanı âdet haline getirmiş siyasetçiler ve onların destekçileri, bu araştırmalardan ders çıkarırlar. Kendilerini düzeltirler. Bilhassa, siyasi önderin söylediğinin yalan olduğunu bildikleri halde, halkı ikna etmek için çabalayanlar, çok daha fazla sorumludurlar. Takdir edileceği gibi, halk, görmediği olaylar hakkında, konulara daha yakın olan insanların söylemlerine itibar eder. Bu sebeple, siyasiler, sadece söyledikleri yalan için sorumludurlar. Fakat onun söylediklerinin yalan olduğunu bildikleri halde, halkı kandıranlar, hem politikacıların hem de halkın günahına ortak olmuş olurlar.

Çünkü böyleleri, münafık konumuna düşmüşlerdir. Münafıklar hususundaki düşüncelerimizi, bu sitede yayınladığımız “Allah, Münafıklar İçin Bizleri Uyarıyor” başlıklı makalemizde, Kur’an ve Hz. Muhammed’in sözlerinden örnekler vererek ifade ettik. Yazımızı da şu dileklerle bitirmiştik:

         “Allah, münafıklar konusunda çeşitli ayetlerle uyardığı peygamberine, şu emri veriyor. Tövbe Suresi 73: “Ey Peygamber, kâfirlerle ve münafıklarla savaş. Onlara karşı katı ol. Onların varacakları yer cehennemdir ve orası ne kötü bir yerdir.”

          Umulur ki, münafıklar düşünürler ve Allah’ın huzuruna gitmeden hatalarından dönerek salih amel işlemeye başlarlar. Böylece Allah’ın rahmetine ulaşırlar.

          Seçim, her insanın kendisinindir. Unutmayalım ki, Allah’ın huzuruna ne zaman gideceğimiz, bizce belli değildir.”

Demek ki, sadakat, kişinin kendisine değil, Yüce Yaradan’a olmalıdır. O kişiye bağlılığımız, o şahıs Allah’ın yolunda gittiği sürece devam etmelidir.

Yanlışlardan kurtulmamızın tek yolu vardır. O da, insanlardan değil, Yüce Yaradan’dan korkmamız gerektiğini kavramamızdır.

ADALET İÇİN, FİKRİ YÜKSEKLİK, İRADE VE FİZİKİ GÜÇ GEREKİR

Adalet fikrini, 1789 Fransız Devrimi öncesine kadar, sadece fikir insanları dile getiriyorlardı. Ülkeleri yöneten kralların veya sultanların adaletle hareket etmelerini talep ediyorlardı. Bu isteklerin çoğunda da, mevcut sultan veya krala yönelik bir söylem olmuyordu. İsim belirtmeden genel olarak bahsediliyordu.

Kral veya sultan adaletsiz davranırsa, ne yapılması gerektiği hususunda bir fikir belirtilmiyordu. Nitekim Yusuf Has Hacib’in, Kutadgubilig adlı eserinde bu sıkıntıyı yaşadığı açıkça görülür. “Türk için adalet esastır, devlet adalettir.      Adalet sarsılınca Türk devletleri parçalanır” diyerek adaletli davranış için gayret ederken, çözümün nasıl olacağını bilemediği, 5203 numaralı beytinden anlaşılıyor. “Halk bozulursa onu beyler düzene koyar; eğer beyler bozulursa onları kim düzeltir?” diye bizlere soruyor.

1789 Fransız Devriminden sonraki dönemde, adalet istekleri, toplumsal hareketlerle ifade edilmeye başlandı. Adalet talepleriyle bir araya gelen kitleler, adaleti üç başlık altında ele aldılar. Bunlar; hürriyet, eşitlik ve kardeşlik idi. Günümüzde de kitleler, aynı talepler için hareket etmektedir. Demek ki, insanlık adalet hususunda ciddi bir mesafe kat edememiştir. Böyle olmasının birçok sebebi vardır.

Önce, özgürlük konusunu irdeleyelim. Takdir edileceği gibi, bir fikrin olgunlaşması için, o fikrin önce insanın kendi ruhunda tutunması gerekir. Kendi düşüncelerinde hür olmayan bir insanı düşünelim. Bu kişinin özgürlük isteklerinin ne anlamı olabilir? Kendi fikrinde hür olmayanların yapacakları özgürlük isteklerinin, üst yönetimdeki bazılarına karşı takınılan reddedici bir tavrın ötesine geçmesi çok zordur.

Bu sitede yayınladığımız “Kitle ve Halk Arasındaki Fark” başlıklı makalemizde görüleceği üzere, kendi özünde özgür olmadan özgürlük isteyen insanlar, aslında, bazı önderlerce yönetilen kuklalar durumuna düşerler. Dolayısıyla, gerçek anlamda özgürlükle bir ilgileri yoktur. Eğer ruhunda hür olmadan özgürlük isteyen bu kişi, kitleleri yönlendiren bir şahıs ise, o insan zaten özgürlük istemiyor, kitleleri kendine veya kendisinin de bağlı olduğu yere bağlamak istiyordur.

Adalet kavramının bir diğer ayağı eşitliktir. Eşitlik ilkesi, adaletin, uygulanması en zor olan kısmıdır. Bir kişinin eşitlik ilkesini uygulayabilmesi için, öncelikle kendi yaşantısında bu konuda titiz davranması gerekir. Kendi özel yaşamında veya iş hayatında eşitlik konusuna yeterince dikkat etmiyorsa, o şahıs, daha yetkili ve etkili bir konuma geldiğinde, eşitlik ilkesini uygulamakta çok zorlanır. Zorlanan bu kişinin toplum içerisindeki yetkisi ve etkisi arttıkça, eşitliği anlamsız olarak görmeye başlaması ihtimali de artar. Mevki olarak veya maddeten kendisinden daha güçsüz olan insanlarla eşti olduğunu kabul etmek istemez.

Adaleti oluşturan bir diğer ilke, kardeşliktir. Eşitlik ilkesinin daha rahat uygulanabilmesi, kardeşlik anlayışıyla doğru orantılıdır. İnsanlar arasındaki kardeşlik duygusu geliştikçe, eşitlik kavramına bakış anlam kazanır. Ancak bu kardeşlik duygusunun mümkün olduğu kadar kalpten gelmesi gerekir. Bir insana, kalpten gelmeden, dil ile kardeş deniliyorsa, ona eşit birey olarak baktığını söylemesi inandırıcı olmaz. Bazen, kalpten gelen kardeşlik anlayışlarında da, eşitlik ilkesini kötü yönde etkileyen şartlar olabilir. Örneğin, kardeşler arasında var olan, yaş, boy, makam, mevki, zenginlik, kabiliyet gibi farklar, eşitlik anlayışını zedeleyebilir. İşte, bütün bu sebeplerden dolayı, insanlara kardeş olarak bakmaya, önce kendi ruhunda başlamak gerekir. Aksi takdirde söylemler, istismara açık hale gelir.

Fransız Devriminden günümüze kadarki devrimlerin hiçbirisinin hürriyet, eşitlik, kardeşlik söylemleri yeterince sonuç alamadıysa, bunun birinci sebebi, insanın fikren yükselmemesidir. Bu husustaki düşüncelerimizi, bu sitede yayınladığımız, ruhen yükselmekle ilgili makalemizde sizlerle paylaşmıştık. Ruhen yükselmeyi, ancak, gerçek anlamdaki tek Tanrı inancına bağlı din anlayışı sağlayabilir. İlâhi kaynaklı gerçek dinle bağlantılı olmayan dünyevi söylemler, sadece tiyatro sahnesinde geçerli olacak sonuçları oluştururlar.

Dolayısıyla hürriyet, eşitlik ve kardeşlik duyguları din temellidir. İnsanlar, kendilerini yaratan Yüce Yaradan’a karşı da, birbirlerine karşı da, yaratılıştan gelen bir hürriyet anlayışına sahiptirler. İnsanlara bu hürriyeti veren, tek olan Tanrıdır. Diğer taraftan, Yaratılan her insan, Tanrı nezdinde eşitliğe sahiptir. Bu eşitliği bozan, insanların kendilerinin sergileyecekleri davranışlarıdır. İnsanların farklı özelliklerde yaratılmış olmaları başka şeydir, başlangıçta günahsızlık açısından eşit olmaları başka şeydir.

Her düşüncenin bir sömüreni olduğu gibi, dinin de sömürenleri vardır. Fakat dini hislerin sömürülmesi, adaleti sağlayan unsurların din temeline dayandığı gerçeğini örtemez. Adalet anlayışı, uhrevi olmayıp sadece dünyevi olursa, adaletin sağlanması çok zor olur. Yukarıda gördüğümüz gibi, kendi ruhunda yer bulmayan bir anlayışı, dışarıya karşı gerçek anlamda uygulamak mümkün değildir.

Adaleti sağlayabilmek için gerekli bir başka şart da, güçlü olmaktır. Ancak bu güçlülük, sadece fiziki ve maddi açıdan olursa, çoğu zaman sonuç alınamaz. Hattâ bazen, sahip olunan maddi güç, adaletsizliğin dayanağı olur. Güçlü olan kişilerin adaletli davranmaları için ihtiyaçları olan şey, iradedir. Ancak, insani iradesini, adaletli olma yönünde kullanabileceği gibi, kendi nefsinin istekleri doğrultusunda ve adaletsizce de kullanabilir.

Yüce Yaradan, yarattığı insanlara irade vermiştir. Bu iradenin hangi yönde kullanılacağı, dayandığı kaynağa bağlıdır. İrademizi güzel yönde kullanmamızı sağlayacak kaynak olmazsa, yukarıda da ifade ettiğimiz gibi, irademizi nefsimize uydurmamız mümkündür. Tek olan Tanrı, insanlara verdiği iradeyi güzel yönde kullanabilmeleri için, ayrıca vicdan vermiştir. Anadolu Selçuklularının esnaflarının piri sayılan Ahi Evran’ın dediği gibi, kişi vicdanını kendisine gözcü yaparsa, iradesini adaletli davranış yönünde kullanmış olur.

Demek ki, Yüce Yaradan, adaleti uygulayabilmemiz için gerekli olan irade ve vicdanı her insana vermiştir. Fikren ve ruhen yükselmemizin yollarını da, her zaman insanlara iletmiştir. Adaleti uygulayabilmemiz için ihtiyacımız olan güç de, tek olan Tanrı’ya karşı içten gelen bir inançtan ve Yüce Yaradan’ın bize verdiği özgürlük anlayışından kaynaklanırsa, adaleti sağlamamız kolaylaşır.

O halde, adaleti sağlamayı kolaylaştırmak için yapmamız gereken tek şey, Yüce Yaradan’ın bize verdiği akıl, vicdan ve iradeyi, yine tek olan Tanrı’nın insanlara verdiği eşitlik ve özgürlük kavramları doğrultusunda kullanmaya çaba göstermemiz ve bu anlayıştaki insanlarla güç birliği yapmamızdır.

TALAT PAŞA, ENVER PAŞA, ATATÜRK VE CUMHURİYET

Cumhuriyet, en faziletli yönetim şekli olarak bilinir. Şekil itibarıyla doğrudur. Ancak, cumhuriyetin nasıl kurulduğu, halkın anlayışı ve kimlerin yönettiği önemlidir. Geçmişte ve günümüzde çok sayıda cumhuriyet rejimi kuruldu. Bunların uygulamaları arasında, neredeyse birbirine zıt davranışlar vardır. Rusya İmparatorluğunu yıkarak, SSCB (Sosyalist Halk Meclisleri Birliği Cumhuriyeti anlamında) adıyla bir cumhuriyet rejimini kuran Bolşeviklerin davranışlarına bakalım.

Bu sitedeki “Hukuk Kavramı Üzerine” başlıklı yazımızda Lenin’in şu sözünü aktarmıştık: “İşçi iktidarı, yasal sınırı olmayan ve şiddete dayanan bir iktidardır.” Lenin böyle düşününce, Stalin’den başka bir davranış beklemek yanlış olurdu herhalde. Çarların egemenliklerini yıkarak bir cumhuriyet rejimi kurduklarını söyleyen Bolşeviklerin uygulamalarıyla, Atatürk’ün ve hatta daha sonraki yöneticilerin davranışlarını aynı kalıba koymak, büyük haksızlık olur. Okuyucuların Stalin ve diğerlerinin uygulamaları hakkında yeterince bilgi sahibi olduklarını düşündüğüm için, Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşunda etkili olan insanların davranışlarını aktarmaya çalışacağım.

Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşu, tamamen Atatürk’e maledilir. Atatürk’ün payı elbette büyüktür, ama yalnız ona ait olduğu düşünülemez. Bu sebeple, daha doğru bir sonuca ulaşmak için, emeği geçen diğer insanların yapılarını da incelemek gerekir. Kısa bir yazı içerisinde, emeği geçen insanların özelliklerini incelemek mümkün olduğundan, biz de emeği geçenleri temsilen üç kişiyi irdeleyeceğiz.

Önce, İttihat Terakki partisinin “büyük patronu” olan Talat Paşa ile başlayacağız. Çünkü, sadrazamlık yapmasına rağmen en az bilinen bir şahsiyettir. Bir kişiyi en yakından tanıyan da -evli ise- onun eşidir. Biz de Selam Ok’un, Talat Paşanın eşi Hayriye Hanımdan aktardıklarını sizlerle paylaşacağız.

Talat Paşa, 1874 Edirne doğumludur. Edirne Askeri Rüştiyesinde okurken bir subayı dövdüğü için okuldan atılır ve postanede çalışmaya başlar. Siyasi çalışmalarından dolayı hapse atılır. 25 ay yattıktan sonra çıkar ve çalışmalarına kaldığı yerden devam eder. Çevresinin ısrarları üzerine 1910 yılında evlenir. Görücü usulüyle evlendiği eşini istemeye gidenlere şunları söyler. “Acaba küçük bir geliri var mı? Çünkü ben politika adamıyım. Nasıl, nerede, ne zaman öleceğim bilinmez. Ona ne sığınacak bir yuva, ne geçinecek bir servet bırakamayacağım muhakkak… Eğer kendisinin ayda beş on lira getiren bir iradı olursa hiç değilse, yaşarken yüzüne endişesiz ve korkusuz bakabilirim”

Mücadele hayatına bu anlayışla başlayan bazı insanların nasıl değiştiklerini, görerek şahit oluyoruz. Acaba Talat Paşada böyle değişti mi? Bu konuda yine eşi Hayriye Hanımın anlattıklarına bakalım:

“Otuz altı milyon nüfuslu bir imparatorluğu başında idi. Ama Ayasofya civarındaki evimiz kira idi. Milyarlar ve milyarlarla oynadı. Fakat kursağına bir lokma, bir zerre haram girmedi. Belki inanmazsınız, sadrazam iken bile yemeğini sefertası ile Ba-ı Ali’ye gönderirdim. Bir yere gitmesini, ikram görmesini istemezdi. Dindardı. Her sabah abdestini alır, namazını kılar ve öyle işine giderdi… Millet süpürge tohumu ile ekmek yaparken, evime beyaz ekmek sokmam diyordu. Annesi hastalandığında bile, evimize kara ekmekten başkasını sokmadı.”

Demek ki, Talat paşayı makam ve mevkiler değiştirememişti. Peki, böylesine mücadeleden amacı ne olabilirdi?. Onu da yine eşinden dinleyelim:

Çanakkale zaferini haber aldığımız an, sevinçten kendinden geçer gibi olmuştu. Hiç unutmam, yatak odasında idik. Hayriye öyle planlarım var ki, ah, şu harbi kazandığımız gün, bilsen ne olacak. Büyük Türk Milleti hak ettiği hürriyete kavuşacak. İnkılaplar yürüyecek, taa Cumhuriyete kadar.”

Hayriye Hanım merakla sorar ve aralarında şu konuşma geçer:

– Ya Cumhuriyeti kim kuracak?

Talat Paşa, eşinin yüzüne uzun uzun bakar ve cevap verir.

– Ne demek istiyorsun yani?

– Öyle ya, Cumhuriyet olunca, bir de reisi olmaz mı?

Talat Paşa birdenbire silkinir.

– Ben mi? Asla! Böyle bir şeyi hatırıma bile getirmek istemem. Bu millet elbette en liyakatli, en namuslu, en vatansever evladını seçip, o makama oturtur.”

Talat Paşanın ifadeleri gerçek oldu. Türkiye Cumhuriyetin’in reisi, en liyakatli, en namuslu ve en vatansever evlatlarından Mustafa Kemal Atatürk oldu.

Atatürk bu makamı çok fazlasıyla hak ettiğini çok sayıdaki davranışıyla gösterdi. Bunlardan birisi, 1925 yılında Talat Paşanın eşi Hayriye Hanım ile yaptığı konuşmasında gerçekleşti. Atatürk şöyle diyordu: “Eğer Talat Paşa, Meşrutiyet inkılabını yapmamış ve ondan sonraki meşhur hizmetleriyle bu yolları açmamış olsaydı, biz bu inkılabı yapamazdık.”

Atatürk ve diğer önemli şahsiyet olan Enver Paşa ile ilgili olarak, bu sitede defalarca makale yazdığım için burada onların çok güzel olan hasletlerini ve faziletli davranışlarını tekrarlamayacağım. Sadece Atatürk’ün, Enver Paşa ile ilgili sözlerini aktarmakla yetineceğiz.

Cumhuriyetin kuruluşundan sonraki dönemde Adalet Bakanı olan Mahmut Esat Bozkurt’un aktardığına göre, genç bir milletvekili, Gazinin huzurunda konuşurken, Atatürk’e hoş görünmek için, Enver Paşanın aleyhine sözler söyler. Atatürk, merhum Enver’in aleyhine konuşan kişiyi derhal susturur ve şu veciz sözü söyler:

“O, bir güneş gibi doğmuş, bir gurup ihtişamıyla batmıştır. Arasını tarihe bırakalım”

Enver Paşanın insani yönünü, Lübnanlı Arap aydınlardan Emir Şekip Aslan’dan okuyalım: “Enver Paşa, bir taraftan hiç kimseye baş eğmeyen bir şecaat ve kahramanlığın, diğer yandan ise utangaçlık, incelik, merhamet ve alçak gönüllülük gibi faziletleri bir arada toplamış bir kişiliğe sahipti. O, iş yapmayı, söz söylemeye tercih eder, sevinmekten ve övünmekten hoşlanmazdı. Onun rütbesi ve makamı yükseldikçe, alçak gönüllülüğü artıyordu. Kendisi son derece şecaat sahibi, dini bütün, eli ve beli tertemiz, hür seciyeli bir zât idi.”

Enver Paşa da, Mustafa Kemal’in aleyhine hiç kötü konuşmamıştır. Atatürk’ün önderliğinde verilen Yeniden Diriliş Savaşı sırasında, Anadolu’ya geri girmesi için ısrar edenleri dinlememiştir. Sakarya Savaşı ile düşmanın durdurulduğunu görünce, yönünü doğuya çevirmiştir. Kendisini durdurmak isteyenlere şu cevabı vermiştir: “Doğu Türklüğü ile Batı Türklüğü arasında, asırlardır bağlar kopmuş durumda. Ben oraya gider, orada savaşırken ölürüm. Böylece, Doğu Türklüğü ile Batı Türklüğü arasında köprü olurum.”

İşte Cumhuriyet, böylesine faziletli insanların yönetiminde kuruldu. Peki, haklın genel anlayışı nasıl idi? Bu konuda da, Çanakkale Harbi sırasında Mustafa Kemal’in 57inci alayın askerlerine verdiği emir ve askerlerin cevabı yeterli bir örnek olacaktır. Çok sayıda insanın bildiği bu olay şöyle geçmiştir.

Mustafa Kemal, geri çekilen askerleri görünce niçin çekildiklerini sorar. Barutlarının bittiğini söylerler. Mustafa Kemal -mealen- şöyle seslenir: “Barutunuz bittiyse, süngünüz var. Ben size savaşmayı değil, ölmeyi emrediyorum. Biz ölene kadar yetişecek kuvvetler, düşmanı geri püskürtecektir. Süngü tak, hücuum” Bunu söylerken kendisi de mevzi alır.

Askerlerin cevabı, “çok biliyorsan sen savaş, biz gidiyoruz” şeklinde olmaz. O muhteşem insanlar, hemen emre uyarlar, süngü takarlar ve düşmana saldırırlar. Hepsi şehit olurlar. Ama yetişenler düşmanı püskürtürler.

Demek ki, halkın anlayışı da, yöneticilerle aynı şekilde faziletli imiş.

Burada Türkleri övmek gibi bir gaye peşinde olmadığımı, Enver Paşa hakkında yazdığım yedi ayrı makalede bahsettiğim bir olayla da gösterdim. Bilindiği gibi Enver Paşa Orta Asya Türklerini Ruslardan kurtarmak için, o bölgeye gitti. Sadece kendisi değil, ekibiyle beraber gitti. Orada kendisine çok bağlı insanlar da vardı. Ama bunlar azınlıkta kalmışlardı. Enver Paşanın başına gelmedik ihanet kalmadı. Savaşa karar verildiğinde, kendisine yapılan taahhütlere bakıldığında seksen bin asker toplanacağı hesabı yapıldı. Fakat toplana asker sayısı beş bini geçmedi. Bu durumu gören Enver Paşa, dağda gizlenmiş Rus mitralyözlerinin üzerine göz göre göre yalın kılıç saldırarak, 4 Ağustos 1922’de kendisini ölüme attı ve şehit oldu.

Eğer Orta Asya Türkleri, “padişahımız” dedikleri Enver Paşanın arkasında, 57inci alayın askerleri gibi dursalardı, seksen bin asker toplansaydı ve ölümüne ileri atılsalardı, Orta Asya’daki Türkler daha o zaman bağımsızlıklarına kavuşabilirlerdi. Çok sevdiğim bir insanın söylediği gibi, kim ne yaparsa kendisine yapar.

Anlaşılan o ki, Cumhuriyetin en faziletli bir rejim olması, ismiyle değil, hem halkın hem de yöneticilerin davranışlarıyla doğru orantılıdır.

Anadolu’daki mücadele, bütün mazlum milletler için örnek oldu. Demek ki, bir mücadelenin kutsal bir amacı olmazsa, ya sonuç alınamaz veya ulaşılan sonuç sadece şekilde kalır.

Talat paşa, Enver Paşa, Atatürk, askeri ve fikri önderler ile halkın önemli bir bölümü, atalarının anlayışına sahip çıkmışlardır. Osmanlı Devleti, kendisinden fedakârlık ederek, doğusundaki mazlum milletleri korumak için mücadele etmişti. Türkiye Cumhuriyetini kuran nesil de, hem kendileri için hem de mazlumlar adına mücadele ettiler.

Allah, hepsinden ve dünyanın neresinde olursa olsun, adaleti sağlamak için, mazlumları koruyanlardan ve onlara yol gösterenlerden razı olsun inşallah.

HUKUK KAVRAMI ÜZERİNE

Üzerinde en çok fikir yürütülen konulardan irisi hukuktur. Biz de konuya bazı açılardan bakarak kendimizce irdelemeye çalışacağız.

Güçlülerin hukuka ihtiyaçları pek yoktur. Uygulayacağımız hukuk, öncelikle güçsüzün hakkını korumalıdır. Bu sebeple hukukun amaçlarından biri, güçsüzün hakkını güçlülere karşı korumak olmalıdır.

Bazı durumlarda güçsüzler aralarında birleşerek, güçlülere karşı mücadele verirler. Bu mücadelelerin bazısında üçsüzler, güçlüleri alt ederek, iktidara kendileri sahip olabilirler. Güçsüzlerin, iktidarı ele geçirmeden önceki düşünceleri, ülke yönetiminde kendilerinin de hakları olduğu şeklindedir. Mücadeleye girişmelerinin temel sebebi de, bu anlayışları olmuştur. Fakat iktidarı ele geçirdikten bir süre sonra, makamlara alışırlar. Bu alışmalarının sonunda, kendilerinin mevcut pozisyonlarını, gerçekleri yansıtan geçerli bir hal olarak görmeye başlarlar.

İktidarın makamlarına alışan güçsüzler, konumlarını bir hak olarak gördüklerinde, artık onlar, yerlerini aldıkları eski güçsüzlerle aynı yapıda insana dönüşürler. Diğer insanlara, tıpkı eski güçlüler gibi, zorbalık yapmaya başlarlar. Eski güçsüzlerin bu davranışları da, hukuksuzluktur. Çünkü onlar artık, güçlü hale gelmişler ve makamlarını kendilerinin hakkı olarak düşünmeye başlamışlardır.

Komünist ülkelerde görülen proletarya (işçi) iktidarı, bu durumun güzel bir örneğidir. Komünizmin bazı fikir önderleri, iktidarlarını dikta şeklinde tanımlayacak düşünce geliştirmişlerdir. Örneğin, Lenin’e göre işçi iktidarı, yasal sınırı olmayan ve şiddete dayanan bir iktidardır. Bu söz, insana garip gelebilir. Marksistlerin fikri savunmalarına ters olarak algılanabilir. Ama Lenin, rasyonel bir düşünce geliştirmiştir. Kendisi gibi yöneticilerin, dikta rejimi kurabilmelerinin yolunu açmaya çalışmıştır. Çünkü yapılan büyük mücadelelerin sonunda, iktidara işçiler gelmemiştir. İşçileri temsil iddiasında olan, Lenin’in kendisi gibi elit bir yönetici gurubu yönetimi devralmıştır. Siyasilerden ve bürokratlardan oluşan bu guruplar, elbette işçilerin değil, kendi geleceklerini sağlama alacak çalışmalar yapacaklardır.

Güçlülerin hukuka ihtiyaçları yoktur dedik. Bu durum, denk kuvvetler için geçerli değildir. Güçlülerin, güçsüzlere olan sorunları için geçerlidir. 1492 keşifleri sonrasında, yeni keşfedilen yerlerde yaşananlar, güçlülerin, güçsüzlere karşı hukuka ihtiyaçları olmadığının en net örneğidir.

Marksizm, hukuku, hâkim sınıfın iradesinin yasaya dönüştürülmüş hali olarak tanımlar. Hukukun tanımını böyle görürsek, 1492 keşifleri sonrasında yapılanlar da, komünist ülkelerde yaşananlar da, zulüm değil, hukukun uygulanışıdır. Yani, eğer hukuk, hâkim sınıfın iradesi ise, 1492den sonra vahşice davrananlar, komünist iktidarlara göre, daha çok haklı görülmelidirler. Çünkü yeni keşfedilen yerlere giden Avrupalılar, gittikleri yerlerdeki yerlilere göre –kendilerince- daha medeniydiler. Yerlileri de, medenileştirmeye çalıştıklarını söylemekteydiler.

Hâlbuki bir başka açıdan bakıldığında hukuk, bir sınır belirleme işlemidir. Eğer bir yerde, kanunlar konulmuş ve hukuk oluşturulmuşsa, orada muktedir gücün sınırları çizilmiş demektir. Bilinen ilk kanunlardan olan Hammurabi kanunları da, hâkim sınıfın gücüne sınır getirmekte idi. Antik Helen ve Roma, aslında köle sahiplerinin devletleriydi. Köle sahibi kişilerin yönettiği bu devletler de bile, hukuk, muktedirlerin gücünü sınırlamaya yönelikti.

Konuya bu açıdan bakıldığında, Marks’ın tanımı yanlıştır. Onun tanımı, sadece bazı kötü uygulamaların görüldüğü mevcut durumun şikâyeti olarak değerlendirilebilir.

Bir başka bakış açısıyla, hukukun, iki yönü vardır. Birincisi, menfaat ve siyaset yönüdür. İkinci yönü ise, ahlâki tarafıdır. Ahlâki yönü olmayan hukuk, hukuk olmaktan çıkacağı gibi, sadece ahlâki yönü olan hukuk da, hukuk olmaktan çıkar. Bu fikrimizi destekleyecek çok sayıda örnek vermek mümkündür. Ancak biz, okuyucularımızın bu örneklerin çoğunu yaşayarak kavradıklarına inandığımız için, örnek vermeyeceğiz.

Hukukun, bu iki yönünü birlikte düşündüğümüzde, materyalizmin tek başına oluşturacağı hukukun, sadece menfaat hukuku olacağı açıktır. Materyalizmin oluşturacağı menfaat hukukunun da, güçsüzleri koruyacağını iddia etmek güçtür. Diğer taraftan, salt din anlayışı ile oluşturulacak hukuk da, sakıncalı olacaktır. Hukukun asıl amacı, adaleti oluşturmaktır. Sadece sevgi ve hizmet esasına dayalı olarak oluşturulacak hukukun, her zaman adaleti sağlayacağını iddia etmek mümkün değildir.

İslâm’ın hukuka bakışıyla ilgili olarak yapılan eleştirilerin başında, İslâm’daki kısas yetkisi gelmektedir. Taraflardan biri, diğer tarafın haklarını ihlâl ettiyse, İslâm, hakkı yenilen guruba veya kişiye, karşı tarafa aynı şekilde cevap verme hakkını vermektedir. Bu açıdan bakılınca, İslâmi hukukun sadece menfaat yönünün olduğu kanaatine varılır. Ancak aşağıdaki ayetler, İslâm’ın konuya bakışının farklı bir yönü daha olduğunu göstermektedir.

Bakara Suresi 2.178: “Ey iman edenler! Öldürmede kısas size farz kılındı. Hüre hür, köleye köle, kadına kadın. Ama her kim, ölenin kardeşi tarafından bir şey karşılığı bağışlanırsa, o zaman örfe uyması, ona diyeti güzellikle ödemesi gerekir. Bu, Rabbiniz tarafından bir hafifletme ve bir rahmettir. Her kim bunun arkasından yine saldırırsa, artık ona acı veren bir azap vardır.”

Maide 45: “Biz Tevrat’ta onlara, cana can, göze göz, buruna burun, kulağa kulak, dişe diş ve yaralara karşılıklı kısas (ödeşme) yazdık. Bununla beraber kim kısas hakkını bağışlarsa, bu kendi günahlarına kefaret olur. Ve kim Allah’ın indirdiğiyle hükmetmezse, işte onlar zalimlerin ta kendileridir.”

Yukarıda verdiğimiz iki ayet, benzer fikirleri ifade etmektedir. İlkinde, Hz. Muhammed’in ümmeti olan Müslümanlara hitap edilmektedir. İkincisinde ise, Hz. Musa’nın ümmeti olan Müslümanlara hitap edilmektedir. Demek ki, Allah’ın gönderdiği bütün peygamberler, aynı şeylerden bahsetmiştir. Hepsinin getirdiklerinin başlangıcı, ilâhidir.

Yukarıdaki ayetlerde, insanlara verilen kısas yetkisine rağmen, affetmeleri tavsiyesi de yapılmıştır. Eğer bu tavsiyeye uyulursa, hukukun, toplumsal fayda tarafı öne çıkmış olacaktır. Demek ki, kısas konusunda bile İslâm hukuku, hukukun hem menfaat, hem de ahlâki yönünü dikkate almıştır.

İslâm, yedi yaş ile ergenlik yaşı arasındakileri de suça karşı korumaya çalışmıştır. Aynı zamanda bu çocukları terbiye etme yoluna gitmiştir. Böylece günümüzdeki sosyal koruma sistemine benzer bir hukuk oluşturarak, güçsüzleri hem korumaya hem de eğitmeye uğraşmıştır. Gerek, Nisa Suresindeki, yetimlere karşı davranışlarla ilgili ayetler ve gerekse, çocukların haklarıyla ilgili ayetlerin amaçlarından birisi, çocukların suça karşı korunması ve yetiştirilmesidir.

Hukuku uygulayacak olanlar, genel anlamda, güçlülerdir. Güçlüler, hukuku kendi menfaatlerine göre bozmamak için, kendilerine şu soruyu sormalı ve toplumda kabul görecek bir cevap bulmalıdırlar. “Benim güçlü olmamın amacı ne?”

TANRI VE AHLÂK ANLAYIŞLARI ÜZERİNE

İbni Arabi, İslâmiyet hakkında sorulan sorulara cevap vermeye çalışmıştır. İbni Arabî’yi anlamanın zorluğu, metinlerinde ki yüksek seviyedeki söylem, daima değişen bakış ve üslubun değişikliğidir. Muhtemelen bu sebeplerle, oryantalistlerin çoğu Arabî’yi tutarsız görmüşler, dolayısıyla önemsememişlerdir. Kendisinin, rüyasında Cennete götürüldüğünü, orada peygamberle sohbet ettiğini, kitaplarında anlatan Arabi, çok fazla konu hakkında fikir beyan etmesine karşılık, Tanrı kavramı hakkında net bir düşünce belirtmemiştir. Çünkü ona göre, dünyadaki insan sayısı kadar farklı Tanrı kavramı vardır. Yani, her insan, Tanrı’yı farklı hayal eder.

Bu konularda fikir yürütenlerden birisi de Tolstoy’dur. O da, İbni Arabi ile benzer bir sonuca varmakla birlikte, ilaveten, şöyle bir sonuca varmıştır: “İnsanlar kimi zaman Tanrı’nın ne olduğu hakkında farklı fikir geliştirmişlerse de, Tanrı’nın onlardan istediklerini, her zaman eşit şekilde anlıyorlar.”

Peygamberler tarafından iletilen ilâhi dinlerin bile, Tanrı’ya bakışı farklı olmuştur. Hıristiyanlıkta Tanrı, şefkatli bir babadır. Yahudilikte ise, Rab dedikleri Tanrı’yı, bir kral olarak tasavvur etmişlerdir. İslâmiyet’teki Allah, doğmayan ve doğurmayandır. Hem gazabı şiddetli, hem de rahmeti çok geniş olan tek yaratıcıdır.

Çok tanrılı anlayışlar, her bir tanrıya ayrı bir özellik atfetmişlerdir. Bu tanrılar, birbirleriyle sürekli kavga halindedir. İslâmiyet, çok tanrılı anlayışlardaki bu durumu düzeltmiştir. Tek yaratıcı olan Allah, 99 ismiyle müsemma özelliklere sahiptir. Tanrı olmanın bütün özelliklerini Kendi zatında toplamıştır.

İnsanlar arsındaki Tanrı kavramında görülen bu farklılıklar, acaba ahlâk anlayışında da oluşmuş mudur?

Bu sitedeki bazı yazılarımızda, Yüce Yaradan’ın tek dininin olduğunu, onun da Allah’a teslim olmak anlamına gelen İslâm olduğunu, ilâhi dinlerden verdiğimiz örneklerle ele almıştık. Bahsettiğimiz makalelerimizde de görüldüğü üzere, ilâhi dinlerin kabul gören kutsal kitapları, ahlâk anlayışı hususunda benzer ifadeler kullanmışlardır.

Kur’an dışındaki Kutsal Kitaplardaki tahrifatı insanların çoğunluğu kabul etmektedir. Benzer tahrifatlar Hinduculuk ve Budizm’in kutsal kitaplarında da mevcuttur. Biz kutsal kitaplardaki ortak ifadeleri dikkate almaya çalışacağız. Diğer taraftan, insanlardaki ahlâk anlayışı konusunda daha gerçekçi bir sonuca ulaşabilmek için, belgeli tarihe bakmak daha uygun olacaktır. Henüz belgelendirilememiş tarihte yaşamış toplumlardaki yaşam ile ilgili olarak anlatılanlar bizi yanıltabilir. Örneğin, avcı-toplayıcı toplumlar için söyleyebileceklerimiz, bugünkü anlayışlarımızı o dönemin şartlarına yansıtarak fikir yürütmeler şeklinde olacaktır. Dolayısıyla, eski tarihle ilgili anlatılanların çoğu varsayımlara dayandırılmaktadır.

M.S. birinci yüz yılda yaşamış Yahudi bilgelerinden Hilel, ahlâk konusunda şöyle söylemiştir: “Kendine yapılmasını istemediğin bir şeyi, başkasına yapma. Bütün Tevrat’ın özü budur. Diğer her şey, açıklamalardan ibarettir.”

Hz. İsa’nın bu konuda kullandığı ifadeyi, Matta ve Luka İncilleri aynı şekilde kayda geçmişlerdir: “İnsanların size nasıl davranmalarını istiyorsanız, siz de onlara öyle davranın.”

Hz. Muhammed’in, bu hususla ilgili olarak üzerinde mutabakata varılan sözü şöyledir: “Başkasının ayıp ve kusurlarını söyleyeceğin zaman, derhal kendi kusurunu hatırla.”

Görüldüğü gibi, ilâhi dinlerin peygamberlerinin ifadeleri aynı temele dayanıyor.

Şimdi de, ilâhi dinlerle doğrudan bağlantıları olmayan bilge insanların, ahlâk hakkındaki sözlerini irdeleyelim. Bilinen tarih içerisinde; ahlâk, madde ve ruh, erdem gibi hususlarda yapılan en eski tartışmalar Asya’da gerçekleştirilmiştir. Asya’daki bu tartışmalardan Veda’ların yazarı belli değildir. Vedalar, insanların fert ve toplum olarak huzurlu olmalarının yollarını anlatmaktadır. Ayrıca Acivika’lar, Cainler, Samkhya,  gibi guruplar, benzer konularda fikri tartışmalar yapmışlardır. M.Ö. 5-6ıncı yüz yıldan günümüze kadar devam eden önemli fikirlerin iki ismi, Buddha ve Konfüçyüs’tür.

Konfüçyüs’ün fikirlerini kaleme alan Lun-yu, onun konumuzla ilgili olan şu sözüne yer verir: “Kendime yapmak istemediğim bir şeyi, başkasına da yapmıyorum.”

Buddha’ya göre, insanların çektikleri acıların sebebi, arzulardır. Dolayısıyla, insanların, nefislerini yani arzularını yenmelerinin yollarını araştırmıştır. Arzularını yenerek acıdan kurtulmaya çalışan bir Budist’in, başkasına acı yaşatacak davranışları sergilemesi az görülen bir durumdur. Yani, bir Budist’ten de beklenen, karşısındakilere acı çektirmeyecek şekilde davranmaktır.

Buddha ve Kofüçyüs ile aynı dönemlerde, Antik Helen’de de, bilgeler benzer şeyleri tartışmışlardır. Meşhur yedi bilge arasında sayılan Miltilenli Pitakos, Tales ve yedi bilge arasında ismi geçmeyen Sokrates, bu hususta benzer ifadeler kullanmışlardır: “Başkasında kınadığını, kendin yapma.” Veya bir başka kaynaklara göre “yakınını azarlamana sebep olan şeyi kendin yapma.”

Romalı meşhur düşünür Ciceron da, benzer şeyleri şöyle ifade etmiştir: “Başkasında kınadığın şeyden, sen de çokça kaçınmalısın.”

İnsanların, ahlâk konusunda bu şeklide ortak fikre ulaşmalarının en önemli sebebi, Yüce Yaradan’ın insanlara verdiği akıl, vicdan ve iradenin düzgün kullanılmasıdır.

Gerek ilâhi dinlerdeki gerekse çok tanrılı inançlardaki Tanrı kavramları arasında, ciddi farklılıklar olduğunu gördük.

Fakat Tanrı’nın ve hattâ tanrıların, insanlardan istediği şeyler konusunda uzlaşma vardır. Yukarıda gördüğümüz gibi, “kendine yapılmasını istemediğini başkalarına yapma”, “başkalarına, sana davranılmasını istediğin gibi davran” şeklinde özetlenebilecek olan, Tanrı’nın istekleri hususundaki uzlaşmanın alt başlıkları şöyle ifade edilebilir:

Hem kendi hakkını, hem de başkasının hakkını korumaya çalış.

Kendini başkalarından üstün görme.

Başkalarının başarısını ve mutluluğunu kıskanma. Mutsuzluklarına sevinme.

Sözünü tut, güçsüzleri ezme, güçlülere dalkavukluk yapma.

Yalan söyleme, doğru söyle.

Bencil olma, başkasının emeğine saygılı ol.

Düşüncelerinde bağımsız ol, başka fikirlere saygılı ol.

Anne babana ve yaşlılara saygılı ol, çocukları koru.

Kibirli olma, sade ve alçakgönüllü ol.

Nefret etme, acılara karşı sabırlı ol.