İsmail Hakkı Küpçü

TOPLUMDAKİ ANLAYIŞTAN ETKİLENEN DÜŞMANLIKLAR

Bu sitede yayınladığımız bazı makalelerde, sosyologların oluşturdukları kuramlarının dayandığı temellerin bazılarının yanlışlığından bahsetmiştik. Teorilerini kurarken düştükleri hatalardan birisi, dayandıkları sebeplerin ne kadar geçerli olduğunu ölçememeleridir.

Yaşadıklarını irdeleyen insanların içerisinden, bir sosyal olayın tek bir etken tarafından oluşturulduğunu düşünenimiz pek yoktur. Bir fikrin olgunlaşarak fiiliyata dönüşebilmesi için, birçok etkenin birleşmesi gerekir. Yaşadıklarını az da olsa tahlil eden bir insan, bu gerçeği tespit edebilir. Bu gerçeği, sosyologlar da elbette iyi bilirler. En azından, bilmeleri beklenir. Fakat sosyologların çoğunluğu, herhangi bir sosyal olayın oluş sebeplerinden birisini temel alarak, teorisini o neden üzerine inşa etmekten geri durmamışlardır. Dolayısıyla, sosyal olaylarla ilgili teorilerini tek bir etken üzerine inşa etmişlerdir. Sosyologların çoğunun, kişisel olarak böyle düşünmediklerini görüyoruz. Peki, oluşturdukları teorilerinde bu hataya neden düştüklerini incelediğimizde, içinde yaşadıkları toplumdaki anlayıştan etkilendiklerini gördük. Bu gördüklerimizi, iki örnekte irdeleyelim.

Bilindiği gibi Hıristiyanların birçoğu, Yahudilere karşı genel anlamda acımasız tavırlar sergilemişlerdir. Tarihe bakıldığında, Hıristiyanların bu baskılarından kaçan İsrail oğullarının melce bulabildikleri yerlerin başında, Türklerin ülkeleri gelmektedir. Hıristiyanların Yahudilere olan bu kinlerinin zirve yaptığı Hitler’den sonra, günümüzde de, bazı menfaat ilişkilerinin dışında, devam etmektedir. Bu kadar kinlenmelerinin sebebi, en azından başlangıçta, Hz. İsa’nın yerini ihbar eden kişinin İsrail oğullarından olmasıdır. İşte, bu bir tek İsrail oğlu yüzünden, bütün Yahudiler, Hıristiyanlarca düşman gözüyle görülmüştür. Yahudilerin de ileri gelenlerinin çoğu, kendilerinin reddettiği Hz. İsa’ya Hıristiyanlar sahip çıktıkları için, Hıristiyanlara düşmanlık beslemiştir. Düşmanlıklar karşılıklı hale gelmiştir.

Düşünen her insan, Hz. İsa’nın çarmıha gerilmesinin tek sebebinin, yapılan bu ihbar olamayacağına akıl erdirir. Hz. İsa, Roma yönetimi tarafından sürekli aranılmaktaydı. Devlete göre suçlu konumundaydı. Onlara göre Hz. İsa, devletlerinin çok tanrılı olan anlayışlarını yıkmaya çalışıyordu. Dolayısıyla ihbar edilen, sıradan bir kişi değil, suçlu olarak aranılan bir şahıstır. Sıradan bir kişi ihbar edilecek olsa, güvenlik güçleri bu kadar önemsemezler. Hattâ asılsız ihbarları yapanları cezalandırmaya bile başlarlar. Demek ki bu ihbar, Hz. İsa’nın bütün hayatı boyunca yaşanmış, çok çeşitli ve karmaşık sebepleri olan olaylar zincirinin, belki de sondan önceki halkasıdır.

Çoğumuz yaşayarak görmüşüzdür ki, bir köpeğe bir taş attığımızda, köpek, önce kaçar belki, ama toparlandığında taşa saldırmaz, bize saldırır. Hâlbuki köpeği acıtan şey, atılmış olan taştır. Bizim, köpekle hiçbir temasımız olmamıştır. Fakat köpek, kendisini yaralayan taşın sadece bir aracı sebep olduğunu, bu sebebin, sonuç üzerinde etkisinin olmadığını anlar. Dolayısıyla taşı suçlamadığı için, sonucu oluşturan taşa saldırmaz.

Fakat akıl sahibiyiz diye övünen ve çokbilmiş olan biz insanlar, genellikle, sonuçlar üzerine saldırıyoruz. Hz. İsa’nın ihbar edilmesi olayını, sonuç üzerindeki “sebeplerden sadece biri” şeklinde düşünmüyoruz. Her şeyin müsebbibi olan bir sonuç olarak görüyoruz. Böyle olunca, Roma Devletini suçlamıyoruz, ihbar eden bir veya birkaç Yahudi’yi suçluyoruz. Elbette bununla da kalmıyoruz. O dönemdeki bütün Yahudileri suçluyoruz. Yani, köpek kendisine atılan bir tek taşı bile suçlamazken, biz o bölgedeki bütün taşları suçluyoruz. Daha da ileri gidiyoruz, sonradan yaşamış bütün Yahudileri de suçluyoruz. Bununla da kalmıyoruz, Yahudiler var oldukça yaşaması muhtemel ve henüz dünyaya gelmemiş olan Yahudileri de suçluyoruz. Bu durum, köpeğin, çevresindeki taşları suçlamakla kalmayıp, bütün dünyadaki taşları suçlaması ile birdir.

Çok akıllı ve çokbilmiş olan bazı insanlar, İsrail oğullarının gelmiş geçmiş ve gelecekteki bütün nesillerini suçlarken, Peygamberleri olan Hz. İsa’nın kendisinin de, bir İsrail oğlu olduğunu düşünmüyorlar. Hz. İsa’nın en yakın dostları olan ve onun fikirlerini yaymak için ölümüne çaba gösteren Havarilerin de İsrail oğlu olduklarını dikkate almıyorlar. Diğer yandan, Hıristiyanlara düşmanlık yapan Yahudilerin çoğu da, Hıristiyanların sevdikleri peygamberlerinin, aslında bir İsrail oğlu olduğunu görmek istemiyorlar.

Hıristiyan camiasından verdiğimiz örneğin bir benzerini Müslüman dünyasında da görmekteyiz.

Bilindiği gibi, Hz. Ali’yi şehit eden kişi, İbn Mülcem idi. Bu şahıs, Arapların Havaric kabilesindendi. Hz. Ali’nin oğlu Hz. Hüseyin’i Kerbelâ’da şehit eden kişi olan Şimr Zil-Cevşen’de, Arapların Havazin kabilesindendi. İşte bu katillere olan düşmanlık, İran’da ve Şia dünyasında, bütün Araplara karşı düşman olunmasının temel dayanağı oldu.

Hz. Ali’nin şehit edilmesi hadisesinde, Hz. İsa’nın yerinin ihbar edilmesinden farklı bir ortam vardı. İbn Mülcem’i, Hz. Ali’yi öldürmek için gönderenler, Muaviye bin Süfyan ve Amr bin As’ı (Kahire şehrini kuran komutan) öldürmeleri için, onların üzerine de başka kişileri, aynı zamanda yollamışlardı. Fakat diğer ikisi, çeşitli sebeplerle kurtulmuştu. Bu duruma rağmen, Hz. Ali’nin şehit edilmesinin suçu, Muaviye bin Süfyan’a yüklendi. Dolayısıyla Emevi sülalesine düşmanlık oluştu.

Diğer taraftan, daha sonraki bir tarihte Hz. Ali’nin oğlu Hz. Hüseyin’i şehit eden Şimr Zil-Cevşen, önceleri Hz. Ali’nin yaranlarından idi. Fakat sonradan Hz. Ali ile araları açılmıştı. Bu gelişmelere rağmen, Şia tarafından Emeviler suçlandı. Emeviler Arap olduğu için de, bütün Araplara düşmanlık beslendi.

Şia dünyasının bir bölümü de, o dönemden sonra yaşamış Araplara da düşman olmayı sürdürdü. Bu anlayış devam ederse, bugünden sonra doğacak bütün Araplar da, daha ne olduklarını anlamadan, Şia taraftarlarının birçoğunca düşman damgasını yiyecekler. Benzer anlayış, tersi ortam için de geçerli. Araplar ve onların etkisindeki Sünni camia da, Şia’ya karşı aynı şekilde amansız düşmanlık beslemektedir.

İlginç olan –tıpkı Hıristiyanlar gibi- Şia mensubu kişilerin de, Hz. Ali’nin kendisinin de Arap soyundan olduğunu düşünmüyor olmalarıdır. Hz. Ali’nin yanında olup onunla birlikte savaşan insanların çoğunun da, Arap kökenli olduğunu dikkate almamalarıdır. Arapların da önemli bir kısmı, çarpışan iki tarafın, yani Hz. Ali ile Muaviye’nin de Arap asıllı olduklarına bakmadan, bunlardan birinin tarafını tutan Şia anlayışını savunanlara düşmanlık ediyorlar.

Bu hususlarda verilebilecek çok fazla sayıda örnek vardır. Makalemizin konusu misaller vermek olmadığından, diğer örnekleri, okuyucuların kendilerine bırakmak istiyoruz.

 Yazımızın başlangıcında, sosyologların çoğunun yanılgıları olan temel dayanak noktası hatasından bahsetmiştik. Yukarıdaki toplumsal anlayış örneğini gördükten sonra, sosyologların bu hatalarında, içinde yaşadıkları cemiyetin düşüncelerinden etkilenmiş olmaları ihtimali ağır basıyor.

Gerek Hz. İsa ve gerekse Hz. Ali olaylarına bakınca, insanların da bu kadar düşüncesiz olabileceklerini varsaymak, pek doğru bir yaklaşım gibi gözükmüyor. Gerek Hıristiyanların veya İsrail oğullarının ve gerekse Arap veya Şia mensuplarının ileri gelenlerinin, düşmanlıklarının asıl sebepleri anlaşılmasın diye perdeleme yapmış olmaları ihtimali kuvvetlidir. Perdelemeye çalıştıkları asıl sebepler üzerine bizim fikir yürütmemiz, hem bu makalenin konusu dışındadır, hem de okuyucuyu yönlendirme anlamı taşır. Düşünen her insanın, bu konuları araştırıp sorguladıktan sonra, daha sağlıklı bir fikir sahibi olması ihtimali kuvvetlidir.

Bizim burada vurgulamak istediğimiz husus farklıdır. İçinde yaşadığımız toplumlardaki genel anlayıştan etkilenmemek gerektiğini, gözler önüne sermeye çalışıyoruz. Her cemiyetin içerisinde farklı yapı ve anlayışta insanlar vardır. Bir kavim ya da ümmet, tamamen iyi veya kötü olamaz. İçlerinde mutlaka, iyiler de kötüler de vardır. Belki bazı kavimlerin içerisindeki, insanlığı düşünen şahısların oranı, bir başka kavme göre daha az olabilir. Bu durum genellikle, kendilerini çok üstün gören, içlerine kapalı ve kibirli kavimler veya guruplar için geçerlidir.

Dolayısıyla, toptancı anlayışta olmamalıyız. Her kavmin içerisinde var olan iyi niyetli insanları korumaya ve sayılarını çoğaltmaya çaba göstermeliyiz. Eğer kavimler ve ümmetler arası düşmanlıklar devam ederse, küreselleşen dünyada, herkes birden zarar görür. Belki de en çok, düşmanlıkları körükleyenler etkilenir. Ama bütün toptancı yaklaşımlarda, iyi niyetli insanların da zarar gördüğünü anlatan çok sayıda hikâyeler vardır. Bu sebeple, kavimlerin içerisindeki güzel insanlara, diğer insanların yardımcı olmaları, bir insanlık görevi haline gelir.

Diğer taraftan, zalimliklerini terk ederek salih amel işleyen insanlara da, kutsal kitaplarda anlatıldığı gibi kucak açılmalıdır. Onların, tek olan Tanrı’dan özür dileyerek, O’nun istediği yolda yürüyebilmeleri için bir fırsat verilmelidir. Zalimliklerine devam etmekte ısrar edenlerin veya doğru yolu gördükten sonra tekrar sapanların sonlarının ne olacakları ise, bütün kutsal kitaplarda yazılıdır.

Allah’ım, insanların hidayete erebilmeleri için, onların iradelerine güç ver.

Allah’ım, Senin gönderdiğin ayetleri (delilleri) anlayabilmeleri için, insanlara anlayış ihsan eyle.

Senin her şeye gücün yeter.

POZİTİVİZM VE TANRI KAVRAMI

Pozitivizmde, fiziksel veya maddi dünyanın gerçeklerine dayanan bir bilim anlayışı vardır. Bu sebeple pozitivistler, Tanrı kavramının, bilimsel bir hipotez olmadığı için anlamsız olduğunu söylerler. Biyolog Richard Dawkins’e göre, yaratıcı bir süper zekânın (Tanrı’nın) varlığı ve yokluğu, su götürmez bir şekilde bilimsel bir meseledir.

Dawkins’in bu iddiasını, onun savunduğu bilimsel açıdan ele alalım.

Günümüzdeki bilimsel bulgulara göre; doğadaki düzenler, matematiksel olarak kesin, evrensel ve birbirine bağlı haldedir. Bu tespiti yapan bilim insanları, doğanın bu şekilde bir bütün haline nasıl geldiği sorusuna cevap verememektedirler.

Doğanın bir bütün haline nasıl geldiğine cevap verilememesinin bir nedeni, bilimin kendi yapısından kaynaklanmaktadır. Bilindiği gibi, bilimsel teori ispatlanamaz. Ancak delillerle desteklenebilir. Bu desteklemenin de ömrü, aksi kanıtlar çıkana kadardır. Aksi deliller bulunduğunda, eski teori rafa kalkar.

Hidrojenin babası olarak bilinen Edward Teller’a göre, “bir insan, nasıl suçu ispatlanana kadar suçsuz ise, bir hipotez de ispatlanana kadar suçludur.”

Diğer taraftan, bilimin yapısının işleyişiyle ilgili olarak, insanlara anlatılan yanlış bir tekerleme vardır. Bilimciler (gerçek bilim insanları değil), “hipotezler ispatlanınca teori, daha da ispatlanınca ve kabul görünce kanun olur” şeklinde bir anlatım yaparlar. Hâlbuki gerçek böyle değildir. Bir teorinin kabul görmesi onun kanun olduğunu göstermez. Nitekim termodinamiğin 2inci kanunu, ispatlandığı için değil, aksi ispatlanamadığı için kanun olarak kabul edilmektedir.

Bilim, bir gerçeği gözlemlemiş veya tespit etmiş olabilir. Ama bu, bilimin, onun gerçekliğini doğrulamasını mümkün kılmaktan başka bir anlamı yoktur. Bilimin, onun gerçekliğini doğrulaması, onun, neden ve nasıl o şekilde olduğunu açıklamasını da mümkün kılmamaktadır.

Bu konuyu bir örnekle daha anlaşılır hale getirmeye çalışalım. Bilindiği gibi, cisimlerde, birbirlerini çekme, yani kütle çekim özelliği vardır. Bunun aksi ispatlanamadığı için, bir doğa kanunu olarak kabul görmüştür. Ama bu gözlemin bize verdiği tek bilgi, evrendeki bir gerçekliktir ve evrende ne olduğudur. Ancak bu bilgi, bize, cisimlerin neden birbirlerine doğru hareket ettiklerini açıklamaz. Cisimlerin birbirlerini nasıl çektiklerini de açıklamaz.

Yukarıda verdiğimiz örneklerden daha fazlası evrende vardır. Bu sitede yayınladığımız “Aklımıza Takılan Sorular” başlıklı makalemizde sorduğumuz soruların hiçbirisine cevap veremeyen bilimin, Tanrı’nın varlığı hakkında karar verecek tek merci olarak düşünülmesinin bir anlamı olabilir mi?

Demek ki Richard Dawkins’in savunması, bilimin yöntemleri dikkate alındığında kendi içerisinde çelişkilidir. Dawkins’in fikri, sadece kendi düşüncesini savunabilmek için yaptığı, kanıtsız bir inanç meselesidir. Yani bilimsel bir savunma değildir. Dolayısıyla ciddiye alınması mümkün değildir.

Bir başka pozitivist, Amerikalı felsefeci ve bilişsel bilimci Daniel Dennett, bilincin kaynağının tamamen fiziksel olduğunu savunmaktadır. Fakat bilinç hakkında kimse tam bir bilgi sahibi olmadığı için, kendisine sorulan sorular karşısında Dennett, bilincin, bir mucize sonucu oluşumundan bahsetmek zorunda kalmıştır. Böylece kendisiyle çelişmiştir. Hâlbuki bir şeyin, hem fiziksel yani somut, hem de mucizevi yani soyut olmayacağını en iyi bilenlerden birisi kendisidir.

Geçmişte, Dennett gibi bilimcilerden, kendilerinin bekledikleri cevapları alamayanlar, Einstein’ı bu konuda sıkıştırmak isterler. Bunun üzerine Einstein konuya başka bir açıdan yaklaşarak şöyle söyler: “Ben bir pozitivist değilim. Pozitivizm, gözlemlenemeyen şeyin var olmadığını iddia ediyor. Bu kavram, bilimsel olarak savunulamaz. İnsanların neyi gözlemleyip neyi gözlemlemediklerini, geçerli bir biçimde ispatlamak mümkün değildir.”

Pozitivistlerin iddialarının doğru olduğunu kabul edersek, insanları ancak şöyle tanımlamamız gerekir: “İnsanlar, davranışlarını fiziksel kuralların belirlediği bir robottur.” Diğer taraftan Dawkins’in tanımına göre, insanlar olarak bizler, genler olarak bilinen bencil molekülleri korumak için, gözümüz bağlı programlanan robot araçlarız. Bu düşünürlerin dikkatlerinden kaçan bir husus var. İnsanların hepsi böylesine robotlar olunca, hayatı tamamen fiziksel açıdan değerlendiren pozitivistler, herhalde, verilen emirleri harfiyen uygulayan öncü robotlar olacaklardır.

Biz, pozitivistlerin bile, robot olmayı kabul edeceklerini zannetmiyoruz. Bilindiği gibi, bir robot, ne için programlandıysa onu yapar. Biz, bir robota, programında olmayan güzel sözler söylesek, iltifat etsek, robot hiçbir tepki vermez. Bir robot, bizim üzerimize doğru gelmeye programlanmışsa, onu tatlı bir dil kullanarak başka tarafa yönlendiremeyiz.

Hâlbuki insanlardan en gaddar olanlarının bile, güzel davranışlara ve tatlı dile aynı güzellikle karşılık verebildiği görülmektedir. Demek ki bizler, genlerimizin yönlendirdiği robotlar değiliz. Zaten robot olsaydık, bilim yapamazdık. Hipotezler oluşturamazdık. Onları kanıtlamak için, yıllarca bıkmadan yeni yöntemler geliştirerek çalışamazdık. Robot olsaydık, yaptığımız deneylerde ulaştığımız sonuçları yorumlayamazdık.

Eğer robot gibi davranmayarak, gerçek anlamda bilim yapar ve bulgularımızı mantıklı bir şekilde yorumlarsak, tabiatın, Tanrı’ya işaret eden üç boyutunu rahatça görebiliriz.

Birinci boyut, doğa kanunlarının varlığıdır. Her şey, o kanunlara göre ve hiç sekmeden yürümektedir.

İkinci boyut, hayat boyutudur. Hayat, hayatın yokluğundan çıkmaktadır.

Üçüncü boyut, doğanın varlığıdır. Fiziksel olarak var olan her şeyin, nasıl var olduğu sorusudur.

Antony Flew, eski ateist arkadaşlarına şu soruyu soruyor: “Tanrı’nın varlığı hususunu düşünmemiz için bir neden oluşturmak üzere, ne olması ya da ne olmuş olması gerekir?”

Pozitivistler, bu soruya ve diğerlerine somut cevaplar veremeyip, varoluş için, “mucize sonucu” veya “tesadüfen” gibi soyut cevaplar vermeye çalıştıkları sürece, Tanrı’nın varlığına itiraz etmelerinin hiçbir temelinin olmayacağı açıktır.

DEVLET ANLAYIŞI ÜZERİNE DÜŞÜNCELER

Yazımızın başlığıyla ilgili olarak, bu sitede çeşitli makaleler yayınladık. Bu yazımızda konuyu daha farklı açılardan ele almaya çalışacağız.

Önce, Osmanlı Türk Devletinin ünlü padişahlarından Muhteşem Süleyman’ın şiirinden bir bölüm aktaralım.

Halk içinde muteber nesne yok, devlet gibi,

Olmaya cihanda devlet, bir nefes sıhhat gibi,

Saltanat dedikleri, bir cihan kavgasıdır,

Olmaya Baht-ü saadet dünyada, vahdet gibi.

Şiirde ifade edildiği gibi, halk devlete itibar etmektedir. (Şiir gerçeği yansıtmaktadır. Türklerde bu anlayış kesinlikle vardır. Bu sebeple devletlerinin sonsuz yaşamasını isterler.) Aslında, dünyanın her yerinde halk, devleti kendisinin koruyucu meleği gibi görmek ister. Eğer böyle görürse, o zaman devlete kutsallık atfeder. Dolayısıyla, devletinin kendisine ihtiyacı olduğunu düşündüğü anda, devletinin yaşaması için, kendi hayatını feda etmekten çekinmez. Bu hususta kendisine ayrıca bir emir verilmesini bile beklemez.

Eğer halk, devlete kutsallık atfetmişse, halkın bu anlayışının değişmesi uzun sürer. Devleti yönetenlerin yanlış davranışlarını görse bile, halkın büyük çoğunluğu fikrini hemen değiştirmez. Devleti yönetenleri sevmese bile, savaşa gider. Kendi birliğinin komutanının davranışları hoşuna gitmese dahi, cansiperane savaşır.

Halkın, devleti kutsal bir nesne gibi görmesinin çeşitli sebepleri vardır. Bazen kendi yaşadıklarının sonucunda bu karara varabildiği gibi, bazen atalarından devreden bir duygu da olabilir. Hangi sebeple olursa olsun, devlete kutsallık atfedilmesinin oluşması uzun zaman alır. Dolayısıyla, bazı yöneticilerin yanlış davranışlarına rağmen, bu duygu hemen kaybolmaz.

Her devletin, halk içerisinde böyle bir itibara sahip olması beklenemez. Devletin, halk içerisinde böyle bir konuma gelebilmesi için, önce, devlet kurumlarının halkın hizmetkârı olmaları gerekir. Devleti yönetenler, tıpkı, II. Göktürk Devletinin hakanı Bilge Kağan’ın, Orhun abidelerinde bahsettiği şu sözleri gibi davranmalıdır: “Ben, hali vakti yerinde bir millete kağan olmadım! İçeriden yiyeceksiz, dışarıdan giyeceksiz, güçsüz kalmış, yoksul bir millete kağan oldum. Küçük kardeşim Kül Tigin ile sözleştik. Babamızın kazandığı millet adı, millet sanı yok olmasın diye. Türk Milleti için gece uyumadım, gündüz oturmadım. Küçük kardeşim Kül Tigin ile iki Şad (Yabgu’ya yani hakan yardımcılığına eş bir unvan) ile ölesiye, bitesiye çalıştım. Toplanan milleti ateşe suya düşürmedim.”

Hakanla kardeşi bu inançlarla çalışınca, halk da onlara ayak uydurdu. Öylesine köklü değişiklikler oldu ki, bazı tarihçiler, II. Göktürk Devleti’nin yıkılışı için, “ama bu yıkılışın önemi yoktu; Türk Dünyasına onu yüzyıllar boyunca hareket halinde tutacak bir atılım kazanılmıştı” diyerek, yapılanların önemini ve uzun ömürlü olduğunu vurguladılar.

Diğer taraftan, İslâm’daki devlet anlayışını, bu sitede yayınladığımız “İslâm’a Göre Devlet Yönetimi” başlıklı makalemizde, Kur’an’dan aldığım örneklerden anladığım kadarıyla aktarmaya çalıştım. Ama nasıl ben, Kur’an’ı kendi anladığım şekliyle yorumluyorsam, Müslümanların bir kısmı da kendilerince yorumladıkları için, devlet kavramı hususunda da farklı anlayış ve uygulamalar oluşmuştur.

İslâm’ın ilk kelâm mezhebi olan Muteziledeki anlayışa göre devlet, tamamen medeni bir kurumdur. Devletin, dinî ya da itikadi bir karakteri yoktur. Onlara göre, adalet, meşveret, ehliyet ve karşılıklı rızaya dayanan sözleşme ile devlet kurulur ve yönetilir. Bu hususta hiç kimseye ve zümreye ayrıcalık verilmemiştir. Mutezilenin, hiç kimseye veya guruba ayrıcalık tanımayan anlayışına göre, Hz. Peygamberden sonra, devlet oluşturma yetkisi, ümmete bırakılmıştır. Bana göre, mutezile âlimlerinin buradaki maksadının, devleti kurma yetkisinin değil, mevcut devleti yönetme salahiyetinin ümmete verilmiş olması ihtimali daha kuvvetlidir.

Müslüman âlimlerin bir kısmının oluşturduğu Mutezile mensupları bunları savunurken, yine Müslümanların bir kısmının meydana getirdiği Şia’ya göre, devleti; Allah, Peygamber, imamlar ve onlara velayet edenler, yani Ayetullahlar yönetirler. Başka hiç kimsenin devlet yönetmeye hakları yoktur. Yönetmeye kalkışanlar, gayri meşrudur.

Mutezileye göre insan hakları, sadece hak değildir. Aynı zamanda, devleti yönetenler için ödevdir. Devletten vazgeçilir, insan haklarından vazgeçilmez. Devlet ile haklar çatışırsa, “vücup” olan devlet değil, “farz” olan insan hakları tercih edilmelidir.

Şia’da ise, devleti yönetenler Ayetullahlar olursa, insan haklarının bir önemi yoktur.

Mutezile ve Şia arasındaki bu zıt anlayışlara rağmen, her ikisi de İslâm dinine dayandıklarını iddia etmektedirler. Hangi anlayışın dine daha uygun olduğuna veya ikisinin de hangi yönlerden hatalı olduğuna, her birimiz kendimiz karar verebiliriz. Yeter ki, Kur’an’ı, bıkmadan defalarca kendimiz okuyalım. Kur’an’ın bütününde anlatılmak istenilenleri kavramaya çalışalım.

Türklerde ise, devlet esastır. Aynı zamanda, devlette adalet esastır. “Devlet, ol devlettir ki, yönetene yâr olmaya” anlayışı esastır. Bu anlayışta olmayanların devleti yönetmelerine izin verilmemelidir. (Türk tarihi, kendi menfaatine davrananların engellendiğinin örnekleriyle doludur.)

Diğer yandan, Arapların İslâmiyet sonrası anlayışlarının en etkili olanı, Emevi dönemindeki bakıştır. Onlara göre, devleti yönetenlere itiraz edilmemelidir. Çünkü eğer yöneticiler hatalı davranmışlarsa, bunu Allah bilmektedir ve ona göre ahirette yöneticileri cezalandıracaktır. Dolayısıyla devlet yöneticilerine her şartta biat etmek gerekir.

Yusuf Has Hacib, Kutadgu Bilig adlı eserinde, Türk adalet anlayışını, Fars adalet anlayışı ile karşılaştırır. Muhtemelen, yazar, Arap bölgesinden uzak olduğu için, onlardaki yapı hakkında fikir beyan etmez. Türklerdeki adalet anlayışını şöyle açıklar: “Adalet, hükümdarın bir bağışlama fiili değil, törenin, doğru ve tarafsız bir şekilde uygulanmasıdır.” Ona göre, Farslardaki adalet anlayışı, hükümdarın bir lütfudur.

HIRİSTİYANLIK, KOMÜNİZM VE BUDİZM’İN YAYILMASINDAKİ İLGİNÇ YÖNLER

Belgelenmiş tarihe baktığımızda, yeni ortaya çıkan bütün fikir akımlarının, önce doğdukları toplumları etkilediğini görürüz. Yüce Yaradan’ın insanlara yol göstermesi için görevlendirdiği peygamberlerin hemen hepsinin ilk tesir sahaları içinde yaşadıkları toplum olmuştur. Daha sonradan çevreye yayılmışlardır.

Fakat Hıristiyanlık, Marksizm ve Budizm, böyle olmamıştır.

Bilindiği gibi, Buda, Hindistan’da doğmuş ve yine orada vefat etmiştir. Bilindiği kadarıyla, bütün yaşamı Hindistan’da geçmiştir. Hindistan dışına çıkmamıştır. Fakat Buda’nın takipçileri Hintliler olmamıştır. Fikirleri Hindistan’ın doğusundaki ülkelere doğru yayılmıştır. Günümüzde, Çin, Japonya, Kore, Moğolistan, Nepal, Sri Lanka, Tayland ve Tibet gibi ülkelerde daha yaygındır.

Budizm’in, Hıristiyanlık ve Marksizm’den farklı bir özelliği vardır. Budizm, girdiği her ülkede farklı algılanmıştır. Bu sebeple, her yerde yerel liderler oluşmuştur. Tek merkezden yönetilen bir din öğretisi sistemi oluşmamıştır.

Görüldüğü gibi, Buda’nın fikirleri, doğduğu yerde kabul görmemiştir. Kendisinin hiç gitmediği ve belki de varlıklarından haberdar olmadığı bölgelerde yayılmıştır.

Buda’nın yaşadığı kaderin benzerini Hz. İsa peygamber yaşamıştır. Hz. İsa, soy olarak İsrail oğullarındandır. Yaşadıkları yerler, Roma İmparatorluğunun egemenlik alanındadır. Bilindiği gibi Roma, bir Avrupa devletidir. Avrupa medeniyetini temsil etmektedir. Çünkü Roma’nın dışındaki halklar, henüz medeniyet kuracak bir anlayışta, zenginlikte ve yönetim tarzında değildiler. Nitekim Roma İmparatorluğu ikiye bölünüp, Avrupa’yı temsil eden kısmı 476 yılında yıkıldıktan sonra, yaklaşık bin yüz yıl boyunca Avrupa’da yeni bir medeniyet hamlesi başlangıcı bile oluşmadı.

Hz. İsa’nın anlattıklarına İsrail oğulları itibar etmediler. Kendileri de, tek olan Tanrı’ya inanmalarına rağmen, İsa Peygamberin, Yüce Yaradan’ın buyrukları olarak aktardıklarını yalanladılar. Peygamberin aleyhine çalıştılar. Onu, Roma İmparatorluğunun temsilcisi olan valiye şikâyet ettiler. İsrail oğullarından birisi, Hz. İsa zannettiği kişinin saklandığı yeri valinin adamlarına gösterdi. Olaylar bu yönde gelişince, Yüce Yaradan, mucizelerle donattığı Peygamberini yanına aldı.

Hz. İsa’nın vefatıyla ilgili hususlardaki düşüncelerimizi, bu sitede yayınladığımız “Hz. İsa’nın Kıyametten Önce Diriltileceği Üzerine” başlıklı makalemizde, Kur’an’dan ayetler vererek ifade etmiştik.

Şimdi de, Hz. İsa’nın bu dünyadan ayrılışının sonrasındaki gelişmeleri irdeleyelim. Önce, kendi soylarından olan Hz. İsa’ya inanmayan Yahudiler, yaşadıkları bölgeden sürüldüler. Onları yurtlarından sürenler, Hz. İsa’yı öldürmeleri için kendilerine yardım ettikleri Roma İmparatorluk yönetimi oldu. M.S. 70 yılında gerçekleşen bu olay, İsa Peygamberin, Hakkın huzuruna çıkışından yaklaşık 40 yıl gibi kısa bir süre sonra gerçekleşti.

İsrail oğullarını yurtlarından kovan Romalılar, ilk üç asır boyunca, Hz. İsa’nın ilettiği, Yüce Yaradan’ın buyruklarının peşinden gidenleri, en sert bir şekilde cezalandırdılar. Fakat sanki kader ağlarını örmeye başlamıştı. Hıristiyanlara karşı, arenalarda aç aslanlara parçalatmak gibi vahşice davranışlarda bulunan Roma yönetimi, üç asır sonra Hıristiyanlığı kabul etti. Yani, öldürmeye çalıştıkları İsa Peygamberin izinden gitmeye ve onu yüceltmeye başladılar. Onun getirdiği buyrukları, egemenlik alanındaki bütün bölgelere ilettiler. Hâkimiyetleri altındaki insanları zorla Hıristiyan yaptılar. Egemenlikleri dışındaki bölgelerde de, Hıristiyanlığı yaymak için gayret sarf ettiler.

Görüldüğü gibi Hz. İsa’nın ilettiği buyruklar, kendi doğduğu yerde kabul görmedi. Ama kendisine düşmanlık yapan insanların torunları tarafından dünyaya yayıldı. Bu durum muhtemelen, Hz. İsa’nın hiç aklına gelmezdi.

Tam bu noktada konumuzla bağlantılı olan bir Kur’an ayetini dikkatinize sunmak isterim. Hz. İsa’nın vefatı hakkında bilgi verilen Ali İmran Suresi 55inci ayetten sonraki 56ıncı ayette, şöyle denilmektedir: “İnkâr edenlere gelince, onlara dünyada da, ahirette de şiddetli azap edeceğim, onların yardımcıları da olmayacaktır.”

İlk çıktığı yerde kabul görmeyip, hiç ilgisiz bölgelerde uygulanan bir başka fikri akım, komünizmdir. Bilindiği gibi Karl Marks, Prusya’da doğmuştur. Daha sonra Birleşik Krallığa yerleşmiş ve orada yaşamını yitirmiştir. Ömrü hayatında, Prusya’nın doğusuna gitmemiştir. Ayrıca, Asya halkları için, hiç iyi duygular beslememiştir. Hattâ onları kendilerini idare etmekten aciz insanlar olarak görmüştür. Neredeyse insan olarak bile görmek istememiştir. Bu sebeple, Batılıların, Asyalılar üzerindeki tahakkümlerini haklı bulmuş, Asyalıları medeni yapmak gibi yüce bir görevi ifa ettiklerini savunmuştur. Bu hususlarla ilgili olarak Marks’ın bizzat söylediği bazı sözleri, onun teorisi, çelişkileri ve sonuçları hakkında bu sitede yayınladığımız bazı makalelerimizde ele almıştık.

Marks’ın hayatıyla ve fikirleriyle ilgili bu gerçek ortada iken, günümüze bakalım. Marks’ın fikirleri, ne doğduğu Almanya’da, ne de öldüğü İngiltere’de kabul görmedi. İkinci sınıf insanlar olarak değerlendirdiği Asya’da kabul gördü. Marks’ın savunuculuğunu yapanlar, Rusya, Çin ve bölgedeki diğer bazı devletler oldu. Bu devletler, Marks’ın fikirlerini dünyaya yaymak için de, üstün gayret sarf ettiler.

Görüldüğü gibi, her üç fikir de, doğdukları yerde yaşamadı. Başka bölgelerde kabul gördü.

Bahsettiğimiz fikirlerin yayılmasında yaşananlar, yakından incelediğimizde biraz farklılık arz etmesine rağmen, birbirine benziyor.

Buda, Çin’e hiç gitmedi. Ama ne Buda Çinlilere, ne de Çinliler ona düşmanlık yapmadı. Zaten Buda, insanın, önce kendini düzeltmesi üzerine yoğunlaşmıştı.

Diğer taraftan Hz. İsa, kimseye düşmanlık yapmadı. İnsanlara sevgi ve merhametle yaklaştı. Ama ona düşmanlık yapıldı. Sonunda düşmanlık yapanların bir gurubu olan İsrail oğulları yurtlarından oldu. Diğer gurup olan Romalılar ise, onun fikirlerinin dünyaya yayılmasının öncülüğünü yaptı.

Karl Marks ise, Asya hakkında kötü düşünüyordu. Ama Asyalılar onu tanımıyorlardı. Onun yaşamı sırasında, fikirlerinden çok az haberdardılar. Dolayısıyla Marks’a herhangi bir düşmanlık ya da sevgi besleyecek konumda değildiler. Fakat yine de, kendileri hakkında kötü düşünen Marks’ın fikirlerini dünyaya yaymaya çalışanlar, Asyalılar oldu.