İsmail Hakkı Küpçü

KAÇ TANE TANRI OLABİLİR

Bu sitede yayınladığımız “Tanrı’nın Varlığına veya Yokluğuna Kendimiz Karar Verelim” başlıklı yazımızda, her insanın rahatça gözlemleyebileceği konular üzerinde sorgulama yapmıştık. Bilim insanlarını hayrete düşüren ve onları Tanrı’nın varlığına daha kalpten inanmalarını sağlayan, evrendeki simetri ve bazı sabiteler gibi bulgulardan bahsetmemiştik. Hepimizin çevremizde görebileceği örümcekler, sinekler, tavuklar, kuşlar, ağaçlar gibi örneklerden yürümüştük.

Bu yazımız, çevresindeki varlıkları inceleyip sorguladıktan sonra, halen Tanrı’nın varlığına inanmamakta ısrar edenleri ikna etmek için değildir. Onlara, şu hikâyeyi anlatarak, tekrar düşünmelerini umut etmek istiyoruz.

“Din afyondur” diyen bazı komünist yönetimlerin bütün hızıyla hüküm sürdükleri bir dönemde, askerlerin eğitimi sırasında yaşandığına inanılan hikâye şöyle: Bölük komutanı, eğitimin sonunda askerleri toplar ve onlara sorular sorar. “Şu karşıdaki tek top ağacı görüyor musunuz?” erler cevap verirler, “görüyoruz komutanım”. Komutan gururlu bir edayla erlere der ki, “var da ondan görüyorsunuz”. Komutan aynı şekilde etraftaki görünen tepeleri, binaları tek tek sorar. Her defasında aynı cevabı alır. O da her seferinde, “var da ondan görüyorsunuz” der.

Can alıcı olarak gördüğü sorusunu en sona saklar ve sorar: “Tanrı’yı görebiliyor musunuz?” Erler cevap verirler; “göremiyoruz komutanım”. Bu anı bekleyen komutan, Tanrı için, “yok da ondan göremiyorsunuz” diye gururla söylenir. Derken bir gün bölük komutanı izne çıkar, yerine yardımcısı geçer. O da askerlere aynı soruları sorar ve aynı cevapları alır. Ama yardımcı, bu defa, “Tanrı’yı görebiliyor musunuz?” diye sormak yerine, “bizim komutanın aklını görebiliyor musunuz?” diye sorunca, askerler “göremiyoruz komutanım” diye cevap verirler. Yardımcı, “yok da ondan” der.

Akıllarını kaybetmiş gibi davrananların, akıllarının başlarına gelmesini beklerken, biz aklını kullanarak sorgulayanlarla birlikte fikir yürütmeye devam edelim. Umulur ki, aklı başında olmayanlar da, çevrelerindeki olayları, yeterince sorguladıktan sonra bakış açılarını değiştirirler inşallah.

Bilinen çok tanrılı mitolojinin en eskisi Antik Mısır’da bundan beş bin yıl öncesinde oluşmaya başlamıştır. Yaklaşık iki bin yıl sonrasında, Antik Helen’de de, çok tanrılı inanış görülmüştür. Antik Helen inanışında tanrı sayısı 12 ile sınırlandırılmıştır. Eğer yeni bir tanrıya inanılır ve heykeli Olympos’a konulursa, eski tanrılardan birinin heykeli ortadan kaldırılarak 12 sayısı muhafaza edilmiştir. Bu tanrıların çoğu erkek, bir kısmı ise kadın olarak tasarlanmıştır. Antik Mısır’da ise durum daha karmaşıktır. Sayıları çok fazla olan erkek ve kadın tanrıların haricinde, aynı vücutta hem kadın hem de erkek olan tanrılar da vardır. Sonraki dönemlerde Antik Mısır’da da, tanrıların sayılarında ve isimlerinde, sürekli değişiklikler olmuştur.

Günümüz insanı açısından bakılınca, çok tanrılı inanışlarla ilgili olarak anlatılan mitolojik olaylar, tanrılar arasındaki mücadeleler, tebessümle izlenmenin ötesinde bir anlam ifade etmemektedir. Çünkü bu tanrılar, gerçekte olmayan, ama insanların kendilerinin uydurdukları hayali şeylerdir. Eğer bu tanrılar, insanların uydurmaları olmasaydı, sayıları ve isimleri değişip durmazdı. Eğer bu tanrılar, uydurma olmasaydı, halen varlıklarını sürdürmeleri gerekirdi. Bu sebeple, eski dönemlerdeki çok tanrılı inanışlar hakkında fikir yürütmenin, günümüze bir katkısı olmayacağından, biz bugünkü tartışmalar hakkında düşünce üretmeye çalışacağız.

Kâinatın ve kâinattaki bütün varlıkların kendiliğinden oluştuğunu, bugüne kadar da tesadüfen aynı özelliklerini muhafaza ettiklerini düşünenlerin, bu yazımızın konusunun dışında olduğunu söylemiştik. Biz, evrenin ve evrendeki varlıkların yaratıldığını kabul edenlerin fikirlerini sorgulamayı sürdüreceğiz.

Evrenin yaratıcısının, bir tane olduğunu düşünenlerin çoğunlukta olduğu günümüzde, Tanrı hakkındaki fikirlerde insanları tereddüde düşürerek ayrıştıran, birbirlerini ötekileştiren bazı ortamlar vardır. İlâhi kaynaklı dinler olan Yahudilik, Hıristiyanlık, Müslümanlık gibi inançlara sahip insanların birbirlerine karşı tavırları, insanları tereddüde düşürmektedir. Her üçünde de, düşünmeden hareket eden veya menfaati gereği davranan insanlardan dolayı, bu inanışların mensuplarının bir bölümü, diğer gurupları düşman olarak görmektedirler. Birbirleriyle acımasızca mücadele etmektedirler.

Böylesine acımasız mücadeleyi dışarıdan seyredenler, Yahudi’nin, Hıristiyan’ın ve Müslüman’ın her birinin inandığı Tanrı’sının farklı olduğu yanılgısına düşebilirler.

Peki, birbirlerinin ibadet ettikleri camilerini bombalayan Şii ve Sünni Müslümanları görenler ne düşünmelidirler?

Veya birbirlerini acımasızca öldüren Katolik ve Protestan Hıristiyanları duyanlar nasıl yorum yapmalılar?

Ya da kendileri dışındakileri insan olarak bile görmeyen Yahudilerle karşılaşanlar, Tanrı fikri hakkında ne düşünebilirler? İlâhi kaynaklı üç din varsa, üç tane de tanrı vardır gibi garabet bir durum doğmaz mı?

İnsanlar mutsuz bir tavırla, hayatı, hem kendilerine hem de başkalarına zehir etmeye çalışırlarken, doğada yaşayan diğer canlılar ne yapıyorlar bir inceleyelim.

Yaşadıkları mücadelelerinin bazılarını, önceki yazılarımızda yazdığımız hayvanları izleyelim.

Ağını ördükten sonra, ördüğü ağının üzerinde, belki de 10 gün aç-bilaç ama sabırla, bir sineğin konmasını bekleyen örümcekte, mutsuzluk işareti var mıdır acaba? Eğer günlerce aç bekleyen örümcek mutsuz olsaydı, yerini terk eder giderdi. Belki de başka örümceklerle kavga eder, onları öldürüp yemeye çalışırdı. Ama böyle bir şeyin görüldüğünü zannetmiyorum.

Haftalarca aç dolaştığı için mutsuz olan bir aslan duydunuz mu? Eğer aç dolaşan aslanlar mutsuz olsalardı, en sonunda karşılaştıkları hayvan sürüsünden ihtiyaçlarını gidermek için sadece birini öldürmekle kalmazlardı. Uzun süre aç dolaşmanın verdiği mutsuzluğun tetiklediği kızgınlıkla, birçok hayvanı öldürmeye çalışırlardı. Ya da birkaç aslan birlikte dolaşıyorlarsa, yiyecek hayvan bulamadıklarında mutsuzluğun verdiği öfkeyle, içlerinden en zayıfını öldürüp yemeleri gerekmez miydi?

Başka tavukların yumurtladığı yumurtaların üzerinde, hiç kıpırdamadan yaklaşık üç hafta oturan bir tavuğun mutsuz olduğunu gördünüz mü? Hiç kıpırdamadan kuluçkaya yatan bir tavuğun, bu dönemde nasıl yiyip içtiğini, dışkı yapıp yapmadığını araştırmadım. Ama biz insanlar açısından bakılınca, üç hafta kıpırdamadan durmanın ne kadar zor olduğu kesin bellidir. Tavuk, bu zorluklar karşısında eğer mutsuz olsaydı, yumurtaların üzerinden kalkar gider, diğer tavuklarla beraber dolaşır, eşinir ve karnını doyururdu.

Bu örneklerin onlarcasını okuyucularımız bir çırpıda düşünebilirler. Şimdi aklımıza gelen bütün örnekleri sorgulayarak, tekrar düşünmeye devam edelim. Eğer tanrılar çok sayıda olsaydı, hayvanların bir kısmını başka tanrıların yaratması beklenirdi. Farklı tanrıların yarattıklarının yapılarının ve özelliklerinin de, değişik olması gerekirdi. Hâlbuki yeryüzündeki hemen bütün hayvanların psikolojik davranışları, gurup halinde yaşarlarken uydukları toplumsal kuralları, annelik duyguları, yavruların anneye bağlılıkları birbirine benzemektedir. Dolayısıyla, bütün hayvanları yaratan Tanrı, tektir.  

Diyelim ki, tanrılar birden fazladır. Bu takdirde, aklımıza hemen gelen bazı sorular olacaktır.

Bu durumda güneşi hangisi yaratmış olabilir? Dünyayı yaratan ile güneşi veya diğer gezegenleri yaratan aynı mı, yoksa farklı mıdır?

Denizleri, karaları, bitkileri, hayvanları veya insanları yaratan tanrılar farklı tanrı mıdır?

Tanrılar, neleri yaratacakları hususunda aralarında anlaşmışlar mıdır?

İnsanların sahip oldukları akıl, vicdan ve irade gibi donanımları ve nefret-sevgi gibi duyguları yaratmayı, tanrılar aralarında paylaşmışlar mıdır? Bu gibi soruları bir çırpıda çoğaltabiliriz. Ama hiçbirisine cevap veremeyiz. Ama şunu net bir şekilde söyleyebiliriz ki, eğer çok sayıda yaratıcı tanrı olsaydı, evren, yeryüzü, güneş, ay, insanlar, hülasa, var olan her şey kargaşa içerisinde olurdu ve hepsinin ömrü çok kısa olurdu. Milyarlarca veya milyonlarca yıl sürmezdi.

Demek ki, hayvanlarla ilgili aktardığımız sorgulamalardan yürürsek, bütün hayvanları yaratan Tanrı tektir. Aynı sorgulama mantığıyla düşündüğümüzde, bütün evreni yaratan Tanrı, tek olmalıdır. Bu tek olan Tanrı, yarattığı hayvanların mutsuz olmalarını istememiş ve onlara, gerekli sabır ve sebatı vermiştir.

Yarattığı hayvanların, yaşamlarının en sıkıntılı anlarında bile mutsuz olmamaları için plan yapan bir Yüce Yaradan, “halefi” olarak yarattığını söylediği insanların mutsuz olmalarını ister mi?

Hayvanlara karşı böylesine ince ruhlu olan bir Yaratıcı, gönderdiği peygamberler aracılığıyla, Kendisinin yarattığı insanlara, birbiriyle çelişen, farklı ve hattâ birbirine zıt bilgiler verir mi?

Peygamberleri aracılığıyla, insanları birbiriyle savaştırıp, yukarıdan onların kavgasını zevkle seyreder mi?

Kendi görevlendirdiği peygamberler aracılığıyla, insanları birbirine düşüren bir güç, Tanrı olarak saygı görmeyi hak eder mi?

Bir Tanrı, Kendisinin gönderdiği peygamberlerin bazısına inanan kavimlerden sadece birini “insan” sayacağını, ifade eder mi?

Bu kavmin dışındaki diğer kavimlerin, bu tek kavme gönderdiği peygamberlerini de, Yüce Yaradan’ın elçileri olarak kabul etseler bile, onların insan görünümlü yaratıklar olduğunu söylerse, Tanrı olarak kabul görür mü?

Eğer tek olan Tanrı, yarattığı kavimlerden sadece birinin “insan” olduğunu düşünse, hemen her kavme olmak üzere, yaklaşık 124.000 peygamber yollar mı?

Bilindiği gibi, her dönemde, yaşayan insanlardaki erkek ve kadın oranları hep birbirine yakın olmuştur. Yani ne kadar erkek varsa, yaklaşık o kadar kadın var olmuştur. Eğer insanları yaratanlar birden fazla tanrı olsaydı, insanlık tarihinin her döneminde böylesine bir eşitlik nasıl gerçekleşirdi?

Birbiriyle anlaşamayan tanrılar, kadın-erkek hususundaki eşitlikte uzlaşabilirler miydi?

Diğer tanrıların yarattığı insanlara karşı üstünlük kurmak isteyen bir tanrı, yarattıklarından erkek sayısını artırıp, kadın sayısını azaltmaz mıydı?

Birbirlerine karşı üstünlük mücadelesi yapan tanrıların hepsi de, daha çok erkek yaratmak istemezler miydi?

O halde, bütün insanları yaratan, tek olan Tanrı’dır. Tanrı tek ise, niçin yarattıkları arasında ayrım yapsın?

Niçin, erkeklere, “has kulları”, kadınlara ise, “üvey kulları” olarak davransın?

Biz erkekler olarak, erkek evlatlara işgücü ve kavga gücü şeklinde baktığımızdan, erkek evlatları, kız çocuklarımıza göre daha üstün tutanlarımız olabilir. Peki, Yüce Yaradan’ın, biz insanların çalışmasına yani işgücüne ihtiyacı var mı?

Ya da, erkekler, Allah’a, kadınlardan daha çok mu şükrederler ve daha çok mu ibadet ederler? Bu soruya evet diyebilecek bir erkeğin olduğunu düşünemediğim gibi, çoğunluğun hayır dediğini duyar gibiyim. Aksine, kadınlar daha duygusal olduklarından, Yüce Yaradan ile daha çok bağlantı kurmaya çalışırlar. Bilhassa, erkek egemenliğinin baskıya dönüştüğü toplumlarda, kadınlar, Tanrı’ya daha çok sığınırlar.

Peki, gerçekler böyle iken, neden kadınlar, Yüce Yaradan tarafından ikinci sınıf muamelesi görsünler?

Bazı insanlar, peygamberlerin erkeklerden seçilmesini, Tanrı’nın erkeklere daha çok değer vermesi şeklinde yorumlamaya çalışıyorlar. Şimdi düşünelim. Hemen hemen bütün peygamberlere itiraz edilmiş, yalancılıkla suçlanmış ve toplumun ileri gelen erkekleri tarafından baskı ve zulme uğramışlardır. Peygamberlerin başlarına gelenler bu kadar açık iken, erkek egemen toplumlara kadın bir peygamber gönderilmiş olsaydı ne olacağını, düşünmek bile istemeyiz. Kendi hanımlarına bile her türlü zulmü reva gören erkekler, hanım peygamberlere neler yapmaya çalışırlardı? Yüce Yaradan, elbette, görevlendirdiği kadın peygamberlere yapılmak istenenleri engellerdi. Ama erkek peygamberlerini yalanlayan bazı kavimleri helâk eden Tanrı, kadın peygamberlerine karşı, soysuzca olan düşüncelerini, fiiliyata dökülmesini beklemeden bile hiç affetmeyebilirdi. Belki de bütün insanlığı helâk eder, içlerinden birazını cennetine, kalan hepsini cehennemine gönderirdi. Bu açıdan bakılınca, Yüce Yaradan’ın kadın peygamber görevlendirmemesi, insanlık için, kıyamet saatinin uzamasına vesile olmuştur dersek yanlış olmaz.

Şimdi de, Yüce Yaradan’ın binlerce peygamber görevlendirmesini irdeleyelim. Tek olan Tanrı, insanlara, akıl, vicdan ve irade vermiş. Düşünme ve düşündüklerini irtibatlandırma kabiliyeti vermiş. Görme, işitme, koku alma, lezzet alma becerisi vermiş. Bunlarla da yetinmemiş, sevgi ve merhamet gibi duygular vermiş. Şöyle bir düşünürsek, bu yazdıklarımızdan çok daha fazlasını veren Yüce Yaradan’ın, artık insanları kendileriyle başbaşa bırakması, en beklenen davranış olurdu. İnsanlara verdiği bunca güzelliklerden sonra hiç karışmaz, ama ahirette huzuruna geldiklerinde cezalandırırdı.

Fakat Tanrı, insanların kendilerine verdiği özellikleri kendi menfaatleri için kullanıp güçlenenlerin, diğer insanlara zulmettiklerini gördükçe, peygamberler görevlendirmiştir. Tek olan Tanrı, insanların, onlara verdiği vasıfları kullanarak, mutlu ve güvenli bir şekilde yaşamalarını arzu etmeseydi, ayrıca on binlerce peygamber ve daha başka elçiler görevlendirir miydi?

Demek ki Tanrı, bizim mutlu olmamızı istiyor. Bir insanın mutlu olabilmesi, ancak vicdanen müsterih olmasına bağlıdır. Kendi başına kaldığında, yaptıklarından dolayı vicdan azabı duyan bir insanın mutlu olabilmesi mümkün değildir.

Başka insanlarla ilişkisinde, sadece menfaatini düşünen bir insan, onların da kendisiyle ilişkilerinde aynı şeyi hedeflediklerini düşünür. Dolayısıyla kimseye güvenemez. Güvenecek kimseleri olmayan bir insanın mutlu olması düşünülemez.

Eğer, çok sayıdaki tanrılar, bizim uydurduğumuz hayali varlıklar değil de, gerçek yaratıcı tanrılar olsaydı, yeryüzündeki hiçbir insanın mutlu olması mümkün olmazdı. Tanrılar, aralarında yaptıkları kavgalarda insanları kullanırlar ve sürekli savaş hali olurdu. Dolayısıyla, kimsede huzur kalmazdı.

Mutlu olmamızın tek yolu, Tanrı’nın tek olmasından ve tek olan Tanrı’nın insanlara gösterdiği yolda, samimiyetle yürümekten geçer.

TANRININ VARLIĞINA VEYA YOKLUĞUNA KENDİMİZ KARAR VERELİM

Takdir edileceği gibi, biz, “Tanrı vardır” deyince, Tanrı var olmayacağı gibi, biz “Tanrı yoktur” dediğimizde, Tanrı yok olmayacaktır. Bizim bu makale içerisinde yapmaya çalışacağımız şey, Tanrı’nın varlığına veya yokluğuna, kendimizi inandırmamızı sağlayacak sorgulamalar yapmaktır. Hiçbir insan Tanrı’yı veya tanrıları görmediği için, bizim kalben inanabilmemiz deliller eşliğinde karar vermemize bağlıdır. Biz de bu kararı verebilmek için, çevremizde yaşanan olaylara bakacağız.

Tanrı’nın varlığını, bu sitede yayınladığımız, “Aklımıza Takılan Sorular” ve benzeri birçok yazımızda, bilimsel açıdan gözler önüne sermeye çalışmıştık. Ancak, bu makalemizdeki incelememizi, bilimsel bulgularla değil, günlük geçimini sağlamaya çalışmaktan başka bir uğraşa fırsat bulamayan, sıradan bir insan gözüyle yapacağız.

Hepimiz, örümcekleri görmüş ve bazen izlemişizdir. Balkonumuzun kenarında gördüğümüz bir örümceği üfleyerek balkondan düşürmek istediğimiz olmuştur. Biz üflediğimizde, neresinden çıkarttığını bilemediğimiz bir ağ ile kendisini balkondan aşağıya sarkıttığına şahit olmuşuzdur. Bu esnada biraz rüzgâr esse bile, yalpalamasına rağmen örümcek, içinden çıkardığı ağı kopmadan aşağıya doğru inmeye devam eder.

Şimdi, örümceğin yaptığı işin mahiyetini daha iyi anlamak için, benzer bir durumda güçlü birileri bizi balkondan kovalasalar ne yapabiliriz, onu düşünelim. Balkondan düşeriz. Ya sakat kalırız ya da ölürüz. Örümceğin yaptığı gibi, aşağıya inebilmemiz için bizim bazı malzemelere ihtiyacımız vardır. Öncelikle, bizi aşağıya indirecek bir halat bulmamız gerekir. Bu halat, bizi taşıyabilecek sağlamlıkta olmalıdır. Sonra halatı sağlam bir yere bağlamalıyız. Halatı bir yere bağlayamazsak, inemeyiz. Halat sağlam değilse, bir işe yaramaz, yine düşeriz. Halat kısa olursa, yine işimize yaramaz.

Hâlbuki örümcek, bunların hiçbirini düşünmüyor. İçinden çıkardığı halatın ucunu, balkonun uç kısmına yapıştırıyor. Sonra inmeye başlıyor. İndikçe halat gibi kullandığı ağ uzuyor. Arada esen rüzgâra rağmen, örümceği taşıyor.

Peki, örümcek ne yiyor da, içinden, halat gibi kendisini taşıyan sağlam bir ağ çıkarabiliyor. Eğer bir örümceği sabırla takip edersek ne yediğini görebiliriz. Yıllar önce benim böyle bir şansım oldu. İş yerimin bir köşesine içinden çıkardığı iplerle sistemli bir ağ örüp tuzak kuran bir örümceğin, kurduğu ağ sisteminin üzerinde durduğunu görünce, hiç kimseye müdahale ettirmedim ve sabırla takip ettim. Günler geçiyor, örümcek yerinde duruyordu. Çok dikkatli baktığımda, sadece iki defa pozisyonunu değiştirdiğini fark ettim. Bir hafta sonra, tesadüfen baktığım sırada bir sinek ağa kondu, geri uçamadı. Sineğin uçmasını engelleyen ağın üzerindeki örümcek, hemen harekete geçti. Sineği, polisin, yakaladığı bir hırsızın bütün vücuduna halatı dolaştırarak bağladığı gibi (ki, elinde silah olan bir polisin, tek başına bu şekilde bağlama işlemini yapması çok zordur), içinden çıkardığı ipiyle sımsıkı bağladı. Sineği neresinden tuttuğunu anlayamadım. Ama sanki döner çevirir gibi sineği çeviriyor, böylece ağıyla bağlıyordu. Sonra sineği ağzına sokmaya başladı. Sineği hiç parçalamadan ve yavaş yavaş bütün vücudunu yuttu. Örümceğin büyüklüğüne şöyle bir baktım, Nasrettin Hoca’nın kedi ve ciğerle ilgili sorgulaması aklıma geldi. “Bu gördüğüm örümcekse sinek nerede, yuttuğunu gördüğüm sinek buysa örümcek nerede” diye kendime sormadan duramadım.

İşte, sineğin yemeği; kafasıyla, kanatlarıyla, ayaklarıyla birlikte bütün bir sinekti. Örümceğin yediği bu sinek, örümceğin içerisindeki fabrikanın bir takım işlemlerinin sonunda ağ olarak dışarıya çıkıyordu. Yani bizim sinek, sağlam bir ağ, diğer bir deyimle halata dönüşmüştü. Aklıma bir soru takıldı. Biz insanlar olarak, halat yapabilmemiz için böyle bir fabrika kurabilmemiz mümkün olur muydu? Meselâ bir ineği, fabrikanın bir ucundan içeri alıp, diğer tarafından ineğin vücudunun yapısıyla hiç alâkasız bir şekilde halat veya başka bir şey olarak çıkarabilir miydik?

Şimdi, bu gözlemimizden sonra, Tanrı’nın var olup olmadığını düşünelim. Bir örümceğin kabiliyetiyle, çokbilmiş biz insanların yapabildiklerini karşılaştıralım ve kararımızı ona göre verelim. Unutmayalım ki, bu kabiliyet, sadece benim takip ettiğim örümceğe ait değil. Örümceklerin var olduğunu düşündüğümüz milyonlarca yıldır yaşamış bütün örümcekler bunu yapıyor. İnsanlığın bilinen tarihine baktığımızda, binlerce yıl boyunca ziraat bile yapamadığını, ev inşa edemediğini mağaralarda yaşadığını tahmin ettiğimiz insanlığın, şimdiki kabiliyetine gelene kadar ne kadar uzun bin yıllar geçtiğini düşünelim. Dolayısıyla kibirlenmeden, gerçekleri görerek, Tanrı’nın var olup olmadığına kendimiz karar verelim.

Yine hepimizin görebileceği bir başka örneğe bakalım. Evinin bir köşesinde çiçek yetiştirenler bilirler. Bazen küçük sinekler oluşur. Bu sinekler, dikkatli bakmadığımız takdirde zor fark edilirler. Bu küçücük sinekler uçarlar, yürürler ve az bir su birikintisinin içine düştüklerinde, yüzerek kurtulmaya çalışırlar. Ben bu sineklere, her zaman merakla bakarım. Bunların ağızları nerede, mideleri nerede, kanatları ve ayakları nerede diye hayretle bakarım ve düşünmeye çalışırım. Ama bu düşünüşümden sonuç alamayınca, bu küçük sineklerle ilgili başka hususları düşünmeye başlarım. Nasıl çiftleştiklerini, çiftleşme zamanını nasıl bildiklerini, binlerce yumurtalarını küçücük vücutlarının neresinde oluşturduklarını düşünmeye çalışırım. İşin içinden çıkamayınca düşünmeyi de, onları seyretmeyi de bırakırım.

Şimdi evimizdeki bu küçücük sineklerin özelliklerini düşünerek, bu kadar küçük vücuda bu özelliklerin nasıl sığdığını sorgulayarak, Tanrı’nın var olup olmadığına kendimiz karar verelim. İnsanoğlu on binlerce yıl sonra ”çip” yapmayı başardı. Ama bugünlerde yeterince üretilemediği için otomobil üretimi yavaşladı, belki de duracak. Bu sıkıntı diğer sektörlere de sirayet etti. Sebebi, Covid 19 salgını sırasında üretimin aksaması. Yani bir salgın hastalık, sadece kısa bir sürede çip üretiminin azalmasına sebep oldu. Sinekler ise, yüzbinlerce yıldır varlar, nice salgınlara rağmen ayaktalar. Eğer, tabiatın birbirini yem olarak kullanan sistemi olmasa, evlerimiz bu küçük sineklerden geçilemeyecek kadar çok olurdu. Çünkü sinekler, kendi soylarını kendileri devam ettirecek şekilde organize olmuşlardı. Bütün bunları sorgulayarak, Tanrı’nın var olup olmadığına kendimiz karar verelim.

Her insanın yaşadığı çevrede ağaç vardır. İğne yapraklı ağaçların dışındakiler, kışın yaprakları dökülmüş ve kurumuş bir haldedir. Bahar geldiğinde aynı ağaç dirilir, yapraklarla bezenir, yeni dallar oluşur. Meyve ağaçları sadece yapraklanmayla kalmaz, çiçekler açar, sonrasında çiçekler meyveye dönüşür. Küçük bir çiçek, büyük bir meyveye nasıl dönüşür, bilmiyorum. Bilen varsa anlatsın isterim.

Peki, bahar gelince bu ağacın büyümesi, yapraklanması ve ağacın büyüklüğüne göre yüzlerce kg meyve vermesi için, insanların yaptığı nedir? Cevap, hiçbir şeydir. Biz bir şey yapmazken, gökten yağmur yağmış, havalar ısınmış, sonunda bütün yarım küre üzerindeki ağaçlarda aynı şey olmuştur. Güneş milyonlarca yıldır aynı güneştir. Ama benim yaşadığım bölgenin sıcaklığı her mevsimde farklı olur. Neden böyledir diye bazen düşünürüm, ama sonuç alamam. Bilim insanları bile, son asırlarda yaptıkları araştırmalarının sonucunda, dünyanın hem yuvarlak ama hem de eğik olduğunu söylüyorlar. Ama dünya, neden hem yuvarlak hem de basık, onun cevabı yok.

Toprak, milyonlarca yıldır aynı topraktır. Ağacın büyümesi için verilen sadece sudur. Bizim kullandığımız gübre, sadece verimi artırmak içindir. Ama gübre verilen alanlar, dünyanın küçük bir bölümüdür. Kızılderililer gübre vermiyorlardı, ama Amerika bugünkünden daha yeşildi. Sadece su ve sıcaklığın değişmesi ile bir ağaçtan yüzlerce kg meyve, binlerce yaprak ve dallar nasıl oluşmuştur? Bütün dünyadaki ağaçlar değerlendirilince, nasıl böyle olabilir diye düşünmeye çalıştım. Bizim, her gün mutlaka yemek yememiz gerekirken, ağaç sadece su ile nasıl büyüyebilmektedir. Yağmur her gün yağmadığına göre su depolama işini nasıl yapmaktadır? Sorularım çoktu, ama işin içinden çıkamadım.

Bildiğim kadarıyla suyun bir yere gidebilmesi için, aşağıya doğru eğim olması gerekir. Suyu yukarıya doğru çıkarmak istersek, pompa kullanmamız gerekir. İnsanlarda ve hayvanlarda, pompa görevini yerine getiren kalp vardır. Peki, yağmur yağdıktan sonra köklerle buluşan su, büyük bir ağacın en tepe noktasına kadar nasıl çıkmaktadır? Ağacın ve bütün bitkilerin bir yerlerinde bizim göremediğimiz bir pompa mı vardır? Düşündüm ama yine işin içinden çıkamadım.

Gökten yağan yağmur; yapraklara, meyvelere, dallara dönüştü ise, her sene yağan yağmurun miktarının azalması beklenir. Dünya üzerindeki yetişen bitkiler, tahıllar, sebzeler, meyveler, ağaçlar düşünülünce kaybolması beklenen su miktarının büyüklüğü anlaşılır. Dünyadaki bu düzenin yüz milyonlarca yıldır devam ettiği düşünülürse, dünyada hiç suyun kalmaması icap eder.  Ama böyle bir şey olmuyor. Su eksilmiyor. Bu nasıl oluyor, nasıl bir dönüşüm var diye düşünmeye başlayınca, devamını getiremiyorum.

Şimdi, sadece su verdiğimiz bitkilerden aldığımız ürünlerin miktarının muazzamlığı, milyonlarca yıldır su verildiği halde dünyadaki suyun hiç eksilmemesi, suyun, pompa olmadan yukarıya doğru çıkamazken, ağaçlarda çıkması gibi hususları düşünerek, Tanrı’nın var olup olmadığına kendimiz karar verelim.

Bilindiği gibi, bazı hayvanlar sadece et yerler ve vücutlarında et oluşur. Diyelim ki, bu normaldir, et yediği için et oluşmuştur. Peki, bazı hayvanlar sadece ot yedikleri halde, onların vücutlarında et nasıl oluşuyor? Biz insanlar, hem ot hem de et yeriz, bizim vücudumuzda da et oluşuyor. Dişi hayvanların, erkeklere nazaran bir başka özellikleri daha var. İster et yesinler, ister ot yesinler, bütün dişilerde yavrularını beslemek için, vücutlarında süt oluşur. Bu durum memeli balıklarda da vardır. Peki, bütün bunlar nasıl oluyor diye düşünmeye başladığımda, işin içinden çıkamayacağımı anladım.

Evinde kedi besleyenler bilirler. Kedi ot yemez. Ama kedinin başı ağrıdığı zaman, ağrısını gidermek için ot yer. Bunu bilen kedi sahipleri, bir saksıda kedileri için ot yetiştirirler. Kedinin, başı ağrıdığında ot yemesi gerektiğini nereden öğrendiğini düşünmeye çalıştığımda, sonuç alamadım.

Şimdi, hayvanlardaki basit gibi algıladığımız, ama sorgulayınca cevabını veremediğimiz bu durumların milyonlarca yıldır nasıl sürdüğünü düşünerek, Tanrı’nın var olup olmadığını tekrar sorgulayalım.

Bu yazıyı okuyacak yaşta olan herkes, mutlaka tavuk görmüştür. Tavuğun yumurtasını hepimiz biliriz. Bizim, pişirerek yediğimiz veya sesimizi güçlendirmek için çiğ olarak içtiğimiz yumurtalar, kuluçka makinesinde civciv haline dönüşmektedir. Eskiden kuluçka makinesi yoktu. Yumurtalar bir yere toplanır, bir anaç tavuk yumurtaların üzerine oturur, üç haftaya yakın kıpırdamadan dururdu. Sonunda yumurtalar içten kırılmaya başlar, kırılan yumurtaların içerisinden civciv çıkardı. Yani bizim yiyip içtiğimiz yumurta, küçük bir tavuk yavrusuna dönüşürdü. Ben, bir yumurtaya, bir de içinden çıkan civcive baktığımda, bu civciv yumurtaya nasıl sığmış diye düşündüm, ama anlayamadım. Bu basit durumu anlayamayınca, akı ve sarısıyla, içilip yenen bir yumurtanın, civciv haline nasıl dönüştüğünü düşünmek bile istemedim.

Memeli hayvanlarda döllenme olayından bahsedilir. Peki, yumurta kendi kendisini nasıl döllemiştir? Memeli hayvanların, karınlarındaki yavrularını, kendi yediklerinden ve göbek bağı aracılığıyla besleyip büyüttükleri bilinmektedir. Peki, bu civcivler ne ile beslendiler. Sadece yumurtanın akı ve sarısı ile beslenerek, nasıl civciv haline geldiler? Ben bu soruyu, en çok bilinen hayvan olarak tavuk ve yumurta üzerine sordum. Siz bütün kuşlar, böcekler ve sinekler için sorabilirsiniz. Ama cevabını verebilecek çıkar mı bilemem.

Şimdi tavuk ile yumurta konusunu ve bütün kuşların, böceklerin, sineklerin yumurtadan nasıl oluştuklarını, milyonlarca yıldır aynı düzenin nasıl yürüdüğünü düşünerek, Tanrı’nın var olup olmadığına kendimiz karar verelim.

Hepimiz göçmen kuşları duymuşuzdur ve bir kısmını tanırız. Yaşadıkları bölgelerde havalar soğumaya başlayınca, diğer yarım küredeki sıcak yerlere doğru göç ederler. Gittikleri yerde de havalar soğumaya başlayınca, geri dönerek eski yerlerine dönerler. Bu göçmen kuşların içerisinde en çok tanınanlardan birisi leyleklerdir. Leylekler her göç edişlerinde aynı bölgeye gelirler. Neredeyse aynı ağaca veya elektrik direğine yuva yaparlar.

Bazen düşünürüm. Ben üniversite mezunu bir insan olarak, yaşadığım şehirde bir iki defa gittiğim bir yeri, bir süre sonra tekrar gitmek istediğimde, elimde adres bilgileri yoksa, bulmakta zorlanıyorum. Bilhassa giderken arabayı ben kullanmadıysam veya gece gittiysem daha çok zorlanıyorum. Benim işyerime gelen müşterilerin anlattıklarından anlıyorum ki, benim başıma gelen bu durum, bana özel değil, çok fazla insanın başına geliyor.

Peki, biz insanlar, yaşadığımız şehirde birkaç defa gittiğimiz yeri bulmakta zorlanırken, leylekler, bizim haritada yerini gösteremeyeceğimiz ülkeleri nasıl buluyorlar? (Geçenlerde Afganistan’da Taliban yönetiminin atadığı bir eyalet valisi, kendi ülkesini harita üzerinde gösterememişti.) Leylekler, ülkelere gitmekle kalmayıp, aynı şehri, aynı ilçeyi, aynı köyü, köydeki aynı mahallî nasıl buluyorlar? Biz ıssız bir yere göç etsek, kendimize bir kulübe yapmakta zorlanırız. Alet edevat olmadan yapamayız. Leylekler o yüksek yerlere, rüzgârda, yağmurda bozulmayan yuvalarını nasıl yapıyorlar?

Göçmen kuşlardan birisi de kırlangıçlardır. Bu küçük kuşun kanadında birkaç gram yağ vardır. İşte bu kuşlar da göç ederler. Göç sırasında bütün göçmen kuşların karşılaştıkları hava ve iklim şartları onlar için de geçerlidir. Havada rüzgârlar, yağmurlar bazen de yakıcı güneş vardır. Türkiye’den göç edenler, Afrika’nın ortalarına kadar giderler. Afrika’ya, uçarak nasıl gidilir diye haritaya baktığımızda, koca Akdeniz’i geçmeleri gerektiği görülür. Sonra, Afrika’nın kuzeyindeki Sahra Çölünü geçmeleri gerekir. Akdeniz’i geçerken konaklayıp dinlenecekleri ve karınlarını doyurabilecekleri kara parçası olarak, bir Kıbrıs var. Sahra çölünde ise konaklayabilecekleri ne kadar yer var bilemiyorum.

İşte bu küçük kırlangıç kuşları, yüzlerce (belki de birkaç bin) kilometre mesafeyi, uçarak geçmek zorundalar. Bir tarafta rüzgâr, yağmur, diğer yanda çölde, insanı susuz bırakan sıcak var. Durup dinlenmeden, yem yemeden, aç bilaç nasıl uçarlar? Kırlangıçların yerine bir insan olarak kendimi koyduğumda, onların bu göç işini nasıl yaptıklarını anlamam mümkün değil. Bu kuşlar toplu halde uçarlarken, bazen bizlere resital verir gibi dalgalanarak, geri dönüp tekrar ileriye yönelerek uçarlar. Sığırcıklar şarkı da söylerler. Biz geniş yollarda arabamızı sürerken birbirimize çarpıyoruz. Bu binlerce kuş topluluğu, birbirlerine çarpmadan nasıl uçuyorlar? Biz bir halk oyunları gösterisine çıkacaksak, ekipteki beş on kişinin ortak hareket edebilmesi için, onlarca defa prova yapıyoruz. Peki, kuşlar hiç prova yapmadan, hem de binlercesi, hiç birbiriyle ters hareket etmeden ve uçarken aynı saniyede nasıl dönüyorlar?

Şimdi, göçmen kuşların bir türlü akıl erdiremediğimiz bu özelliklerini, milyonlarca yıldır nasıl sürdürdüklerini sorgulayarak, Tanrı’nın var olup olmadığına kendimiz karar verelim.

Verdiğimiz misaller karada yaşayan hayvanlar içindi. Denizlerde de, uzmanların söylediklerine göre 250.000 çeşit canlı varmış. Bazılarının özellikleri karada yaşayanlardan daha ilginçmiş. Dikine yüzen balıklar, yavrusunu doğuran ve süt ile besleyen memeli balıklar gibi akıl yürütmekte çok zorlanacağımız konular var. Ancak denizlerden örnek vermeyi pek istemedim. Çünkü denizlerle ilgili bilgisi olan insan sayısı, çevremizdeki kara hayvanlarını bilenlere göre çok az. Biz bu yazımızda, hemen her insanın çevresinde görebileceği ve kendisinin yorum yapabileceği konulardan, basit anlatımlı örnekler vermeye çalıştık.

Dolayısıyla, örnek vermeyi burada bitirelim. Okuyucularımın benim verdiğim ve çok yaygın olarak bilinen örneklerden çok daha fazlasını vereceklerine ve çok daha fazla sorular soracaklarına inanıyorum. En azından, son yıllardaki belgeselleri çokça izleyen okuyucularım, benim aktardığımdan çok daha fazlasını bildikleri için, benim anlattıklarım onlara çok basit gelebilir. Çünkü son yıllarda, televizyonu çok az seyrediyorum.

Ancak, bundan 27 yıl önce 1994 yılında seyrettiğim, timsahlarla ilgili belgeseli, araştırmacıların emeklerine hürmeten ve belgesellere güzel bir örnek olarak, vermek istiyorum.

Yumurtalarını bataklığın yakınındaki bir ağacın altına bırakan bir anne timsah, yavruların yumurtadan ne zaman çıkacaklarını, gün olarak veya saat olarak değil dakikasına kadar bilmişçesine, sudan çıkarak ağacın yanına geliyor. Tam o esnada yumurtalar içten kırılmaya başlıyorlar ve yavrular çıkmaya çalışıyor. Buradaki bir başka ilginçlik, dört yumurtadan da yavruların arka arkaya çıkmalarıdır. Yani yumurtalardan çıkışlar arasında günler değil, saatler bile geçmiyor. Yavrular birbirleriyle tele konferansla sözleşmişler gibi aynı dakikalarda çıkıyorlar.

Yavrularını teker teker ağzına alan timsah, onları suya bırakıyor. Ağzını kapattığı halde, yavrularını hiç incitmiyor. Belgeseli çekebilmek için çok uzun ve zorlu uğraşlar veren belgeselciye göre, bu dört yavrunun, yaklaşık bir kilometre uzaklıktaki bir adanın çevresinde yaşamaları gerekiyormuş. Ancak oraya hem kendi başlarına hem de gece geçmeleri gerekiyormuş. Çünkü bölgede köpek balıkları varmış ve onlar timsah yavrularını yerlermiş. Ayrıca bu bölgedeki köpek balıkları, suyun üstlerinde avlanan cinsindenmiş. Bu sebeple, yavruların hem geceleyin gitmeleri, hem de derinden yüzmeleri şartmış.

Belgeselcinin bu anlattıklarını dinleyince, annenin, yavruların çıkma dakikasını nasıl bilebildiğini, yavruların, kendilerinin nerede yaşayacaklarını, oraya ne zaman gitmeleri gerektiğini ve derinden mi, yüzeyden mi yüzmeleri gerektiğini nasıl bilebildiklerini düşünmeye başladım.

Ben böyle düşünürken, belgeselci yavruların geceleyin derinden yüzüşlerini göstermeye başlamıştı. Yavruları teker teker gösterirken, bir anda yavrulardan birinin hemen suyun yüzeyine doğru çıkmaya başladığını gösterdi. Ben, ani bir refleksle, yavruya kızdım. Niçin annenin size birkaç saat önce verdiği seminerleri dinlemedin, şimdi yukarı çıkıp köpek balığına yem olacaksın diye söylenirken, belgeselci kamerayı başka tarafa yöneltti. Bir de baktım ki, bir köpek balığı. İşte, balık şimdi yavruyu yiyecek diye düşünürken, belgeselci “bu köpek balığı türü, bu bölgelerde çok az görülür, bunlar da suyun derinliklerinde avlanırlar” demesin mi. Yani, ben hiçbir şeyden anlamadan yavruya kızarken, meğer yavru, annesinin verdiği seminerleri can kulağıyla dinlemiş. Bu yeni tür köpek balığını, kokusundan anlamış. Ondan kurtulması için yukarı çıkması gerektiğini seminerde duyduğundan, hemen yukarı doğru çıkmış.

Dört yavrunun bu muazzam macerasının sonunda, üçü, çevresinde yaşayacakları adaya ulaşmayı başardı. Birisi, köpek balıklarından kaçamayıp yem olmuştu.

Şimdi, milyonlarca yıldır süren bu sistemi gözümüzle gördükten, belgeselcinin çekim öncesinde aktardığı bilgileri dinleyip çekim sırasında teyit ettikten, çevremdeki olaylar hakkında düşündükten sonra, eğer ben, “bunlar tesadüfen ve kendiliğinden olmuş olaylardır, Tanrı yoktur” dersem, insanların en aptallarından olmayı kabul ediyorum demektir.   

İNSANLARIN FİZİKSEL VE ZİHİNSEL SINIRLARI ÜZERİNE

Hemen bütün insanlar, fiziksel sınırları hakkında fikir sahibidirler. Bizler, ne kadar ağırlık kaldırabileceğimizi yaklaşık olarak tahmin ederiz. Dünya çapında yapılan yarışmalarda, kaldırılan en çok ağırlık bellidir. Yeni bir rekor kırmak isteyen halterciler, önceki rekor ağırlığa, sadece 250 gram gibi ufak eklemeler yaparak, rekor denemesi yaparlar. Halterciler, her gün saatlerce idman yapmalarına rağmen, fiziksel sınırlarını bildikleri için, rekor denemelerinde, hiçbir zaman ilave ağırlık olarak 10 kg ekletmezler.

Bizler, ne kadar yük taşıyabileceğimizi, aşağı yukarı biliriz. Hepimiz, bir attan daha çok yükü taşıyamayacağımızı, net bir şekilde biliriz. Sırtımıza aldığımız yükle, ne kadarlık mesafeye dinlenmeden gidebileceğimizi tahmin ederiz. Yanlış tahmin yapmışsak yolda durur dinleniriz. Dolayısıyla fiziki gücümüzü zorlamayız. Zorladığımız zaman bedenimizin ciddi zarar göreceğini biliriz.

Benzer şekilde koşabileceğimiz mesafe ve koşma hızımız da sınırlıdır. Ne kadar idman yaparsak yapalım, durmadan koşabileceğimiz bir süre vardır. Süreyi birden bire uzatırsak, yığılıp kalacağımızı biliriz. Belki de atı, deveyi ve eşeği evcilleştirmemiz bu sebeplerledir.

Zıplayabileceğimiz yükseklik de çok sınırlıdır. Ne kadar idman yaparsak yapalım, dünya rekorunun sınırı bellidir. Bu sınırı, sadece birkaç santimetre yükselterek aşmayı deneriz. Bu sebeple, daha yükseğe zıplayabilmek için, uzun çıtalar kullanmaya çalışırız. Çıtalar, zıplamamıza faydalı olur ama bizi yüksekte tutamaz. Hem daha yükseklere çıkabilmek hem de yükseklerde kalabilmek için merdiven yaparız.

Tek adımda atlayabileceğimiz mesafe de çok sınırlıdır. Uzağa atlamaya çalıştıkça, atlamanın sonunda ayakta kalma ihtimalimiz azalır, yere düzgün basamadan düşeriz. Uzağa atlayamayacağımız için nehirleri veya vadileri geçerken köprüler yaparız.

Bu örnekleri çoğaltabiliriz. Vereceğimiz bütün örneklerden anlaşılacağı gibi, bütün insanlar olarak hepimiz fiziksel sınırlarımızı biliyoruz. İnsanların fiziksel, kimyasal ve biyolojik sınırları vardır. Bu sınırlarımızı ancak idmanlarla zorlarız. Fakat zorlayarak ulaşabileceğimiz yeni sınırlarımız da, çok kısıtlıdır.

İnsanlar olarak, fiziksel, kimyasal ve biyolojik sınırlarımızı bilirken, konu zihinsel ve bilişsel âlemi tasarlamaya gelince, insanoğlunun kapasitesinin sınırı olmadığını zannediyoruz. Kendimizin çok akıllı olduğumuzu düşünüyoruz. Dahi olarak nitelediğimiz bazı insanların zihinlerinin süper olduğunu varsayıyoruz. Oysaki en zeki insanlardan olan Einstein şöyle demektedir: “Özel bir yeteneğim olduğunu düşünmeyin, sadece derin bir anlama merakım var.” Bu gibi açıklamalara rağmen, onlardan mucizevi çözümler bekliyoruz. Bilgisayarları ve süper bilgisayarları yaptığımız için, kendimizi, en büyük yaratıcı olarak görüyoruz.

Dan Ariely bu duruma iki sebep söylüyor. Birincisi, fiziksel sınırlarımız her zaman gözümüzün önündedir. Dolayısıyla sınırlarımızı yaklaşık olarak da olsa biliyoruz. İkincisi, zihnimizi göremediğimiz için, zihnimizin sınırlarını bilemiyoruz. Bazı bilimsel buluşları görünce zihnimizin sınırının olmadığını düşünüyoruz. Hâlbuki yaptığımız iş, kâinatta var olan bir işleyişin nasıl olduğunu anlamaya çalışmaktır. Evrende var olmayan yeni bir şey yapmak değildir.

Ariely’nin bu bakış açısı, ilk bakışta doğru olarak görünmektedir. Ama konuyu derinlemesine irdeleyince, tek sebebin bu olmadığını anlıyoruz. Örneğin, vücudumuzdaki küçücük bir pankreasın yaptığı görevin aynısını yerine getirecek bir kimya fabrikası kuramadığımızı bilmemize rağmen, zihnimizin sınırının farkına varmak istemiyoruz. Bu yanılgımızın sebebini, teknolojideki bazı gelişmelere bağlıyoruz.

Milyarlarca insanın parmaklarının uçlarındaki izlerin birbirinden farklı olduğunu biliyoruz. Bizden değişik parmak ucu izleri çizmemizi isteseler, en fazlasından, bir mahallede yaşayanların sayısınca farklı çizim yapabiliriz. Milyarlarca insanın farklı parmak izini çizmeyi gerçekleştiremeyeceğimizi net bir şekilde anladığımız halde, zihnimizin sınırının olduğunu kabul etmek istemiyoruz.

Bu sitede yayınladığımız “Aklımıza Takılan Sorular” başlıklı makalemizde sorduğumuz sorulara bilim insanlarının cevap veremediklerini bildiğimiz halde, insan zihninin sınırının olmadığını varsayıyoruz.

Demek ki sorun, fiziksel sınırlarımızı gördüğümüz için kabul etmemiz, zihnimizi görmediğimiz için sınırlarını reddetmemiz değildir. Sebep, belki, üst zekâ olan Tanrı karşısındaki acizliğimizi kabul etmek istemeyişimizdir. Belki, Yüce Yaradan’ın yarattığı evrendeki sistematiğin çok küçük bir kısmını anlayarak teknolojide bazı gelişmeler sağlayınca, kibirlenmemizdir. Ancak ilginç olan, bu kibirlenmeyi, gerçek ilim insanlarının yapmamaları, aksine, yalanları ve palavralarıyla toplum içerisinde saygınlık kazanmak isteyen bazı “bilimcilerin” yapmalarıdır. Mustafa Çetiner, “Bilim Bizi Kandırıyor mu” isimli kitabında diyor ki: “İnsanoğlu tuhaf bir yaratık, gözünün önündeki perde kalksa, göremediği, anlayamadığı, çözemediği bilinmezler apaçık ortaya dökülse bile, yine de yalana ve palavraya sarılabiliyor ve görmüyor.”

Kibirlenmek ve büyüklenmek, insanın gözünü kör eder. Bilimsel gelişmelerde ciddi payları olan ilim insanlarının büyük çoğunluğu, insan zihninin sınırlarının çok kısıtlı olduğunu anladıklarını, çeşitli vesilelerle ifade etmişlerdir. Darwin’in yaptığı çalışmaları fırsat bilerek, insan zekâsının gücünü abartıp, Darwin’e, Tanrı’nın olmadığını teyit ettirmek isterler. Darwin şöyle cevap verir: “Bu konunun bütünü, insan zihni için fazla derin, dolayısıyla böyle bir tartışma, bir köpeğin, Newton’un zihni hakkında yorum yapmasına benzer”.

Bilim insanları, gerçekleri anladıkça, insanın Tanrı karşısındaki acizliğini kabul ederken, bilimle uğraşmayan veya elde ettiği bazı bulgularla kibirlenen insanlar ise, zihnimizin sınırının olmadığını iddia etmek cüretini göstermektedirler.

Demek ki, bizi yanıltan şey, fiziksel sınırlarımızı görüp, zihinsel sınırlarımızı göremememiz değildir, kibrimizdir. Süper bilgisayarların yapılması, kibrimize tavan yaptırarak, kendimizi tanrı gibi görmemize neden olmaktadır.