İsmail Hakkı Küpçü

BASKICI AİLE RİYAKÂR, BASKICI TOPLUM HAİN ÜRETİR

Bu durumu en iyi bilen, Yüce Yaradan’dır. O, yarattığı kullarına verdiği özellikleri, en yakın bilendir. Kişinin kendisinden de daha iyi bilir. Bu sebeple, insanlara özgürlük vermiştir. Hiçbir baskı altında kalmadan düşünebilme kabiliyeti vermiştir.

Allah, peygamberleri aracılığıyla, insanlara sürekli yol göstermiştir. Hangi yolu takip ederlerse, sonunda nereye çıkacaklarını anlattırmıştır. Kararı insanın kendisine bırakmıştır. Hiçbir şekilde zorlamamıştır. Nitekim Kur’an bu konuda sıkça açıklamalar yapar. Bunlardan biri şöyledir:

24 Nur Suresi 54: De ki: “Allah’a itaat edin; Peygambere de itaat edin. Eğer yüz çevirirseniz şunu bilin ki, Peygamberin sorumluluğu kendine yüklenen, sizin sorumluğunuz da size yüklenendir. Eğer ona itaat ederseniz, doğru yolu bulmuş olursunuz. Peygambere düşen, sadece açık açık duyurmaktır.”

Ayet, herkesin kendi konumundan sorumlu olduğunu net olarak ifade ediyor. Her insanın yükümlülükleri olduğu gibi, peygamberlerin de sorumluluklarının olduğunu vurguluyor. Peygamberin sorumluluğu, Yüce Yaradan’ın kendisine yüklediği görevdir. Bu görevin ne olduğunu, ayetin sonunda açıkça belirtmektedir. Peygambere düşen, sadece açıkça duyurmaktır.

Hâlbuki peygamberler, insanların cennet ehli olabilmeleri için yol gösterici olarak gelmişlerdir. Dolayısıyla, insanların yanlış yolda yürümeye devam etmeleri, peygamberleri çok üzer. Bu sebeple, insanları kazanmak isterler. Kazanmak için ise, insanları zorlamaları gerekir. Fakat Allah, zorlama yapılmasına izin vermiyor. Sizin sorumluluğunuz, sadece duyurmak diyor.

Peygamberler, kendi guruplarını güçlü hissettikleri zamanlar zorlama yapsalar, onların peygamberlere ve Yüce Yaradan’a itaatlerinin kalpten olup olmadığını bilemezler. İtaat ettik diyenlerin içlerini sadece Allah bilir. Nitekim benzer bir hususta Yüce Yaradan, peygamberini şöyle uyarmaktadır.

49 Hucurat Suresi 14: Bedevîler “inandık” dediler. De ki: Siz iman etmediniz ama “İslâm olduk.” deyin. Henüz iman kalplerinize yerleşmedi. Eğer Allah’a ve Resulüne itaat ederseniz, Allah işlerinizden hiçbir şeyi eksiltmez. Çünkü Allah çok bağışlayan, çok merhamet edendir.

İnsanların konumları bu kadar net bir şekilde belli iken, bizler bazen yanlışta ısrar ediyoruz. Çevremizdeki veya emrimizdeki insanları, bize itaat etmeye zorluyoruz. Biz zorlayınca onların bizi seveceğini zannediyoruz. Veya onlara çok para veriyoruz diye bize itaat edeceklerini düşünüyoruz. Bizi böyle düşündüren en önemli etken, büyüklük kibrimiz. Kendimizin, çevremizdeki diğer insanlara göre daha güçlü olduğumuz yanılgısına düşüyoruz.

Tarih, işlerin böyle yürümediğinin örnekleriyle doludur. Ünlü Roma İmparatoru Sezar’ın ölürken söylediği “sen de mi, Brütüs” sözü kimseye örnek teşkil etmemiş ki, aynı hatalara günümüze kadar düşmeye devam ediyoruz. Brütüs, Sezar’ın çok sevdiği bir insandır. Onu kendisine hizmet için zorlayıp zorlamadığını bilmiyoruz. Ama olayın sonunda, Sezarı diğer başkaldıranlarla birlikte arkasından bıçaklamıştır.

Bu olayda net olan şey şudur; eğer arada bir sevgi olsaydı, arkadan bıçaklama olmazdı. Aksine diğer başkaldıranlara karşı Sezar’ı korumaya çalışırdı. Demek ki, Sezar’ın, Brütüs’e karşı davranışlarında bizim bilmediğimiz bir zorlama veya baskı var. Baskıya maruz kalan Brütüs, dışından Sezar’ı en çok seven, onun için ölüme bile gözünü kırpmadan giden bir insan imajı çizmiş. Riyakâr davranmış. Gerçek kimliğini içinde saklamış.

Bulduğu ilk fırsatta da, içinde sakladığı ihaneti uygulamış. Muhtemeldir ki, eğer Brütüs’ün bu çift kişilikli davranışı olmasaydı, Sezar’a komplo kuranlar, böyle bir teşebbüse girişemezlerdi. Dolayısıyla, Brütüs’ün, onlara cesaret vermiş olma ihtimali kuvvetlidir.

Hayatın gerçeklerini ve Kur’an’ı iyi bilen İslâm Mutasavvıfları, zor karşısında Müslüman olan kişilerin Müslümanlıklarının geçersiz olduğunu düşünmüşlerdir. Aslında kimin Müslüman olduğunun kimin olmadığının bilgisi, yalnızca Allah’ındır. Biz kullar, böyle bir şey söyleyemeyiz. Biz sadece kişilerin yaptıklarına göre karar veririz. İç durumlarını sadece Yüce Yaradan bilir. Muhtemeldir ki, mutasavvıflar, zorlamanın yanlışlığını göstermek için böyle ifadeler kullanmışlardır.

Hâlbuki buradaki zorlama, zorlanan insanın iyiliği için yapılmaktadır. Eğer biz, karşımızdakini, bizim menfaatimiz için zorluyorsak, hiç kurtuluşumuz yoktur. Zorladığımız insanlar bir gün bizden intikam alacaklar, ihanet edeceklerdir. Bu ihanet, Sezar olayındaki gibi ölüm şeklinde olmayabilir. Bizim menfaatimizi baltalama şeklinde olabilir. Artık o durum, ihanet edenin konumuna ve kabiliyetine kalmıştır.

Dolayısıyla bizler, ne karşımızdakinin menfaatini düşünerek, ne de kendi çıkarımız için, insanları zorlamamalıyız. Unutmayalım, kimse kimsenin günahından sorumlu değildir. Herkes kendisinden sorumludur.

34 Sebe Suresi 25: De ki: “Siz bizim yaptığımız günahlardan sorumlu tutulmazsınız. Biz de sizin yaptıklarınızdan sorumlu olmayız.”

Eğer hayatımızın bir döneminde böyle baskılar yapmışsak, hemen yanlıştan dönmeye çalışalım. Baskı yaptıklarımızdan, doğrudan olmasa bile, çeşitli şekillerde özür dileyelim. Sonra Yüce Yaradan’ın rahmetine sığınalım. Allah, yarattığı kullarının Kendine yöneldiğini ve güzel işler yapmaya başladıklarını gördüğünde, mutlaka onları doğru yola yönlendirir. Ta ki, tövbelerinden vazgeçip yeniden eski hallerine dönene kadar. İnsanlar dönerse, Allah da döner.

8 Enfal Suresi 19: “…Yok eğer dönerseniz, biz de döneriz…” Bu ayet müminlere hitap etmektedir. Yüce Yaradan onları da uyarmaktadır.

17 İsra Suresi 8: “Olur ki Rabbiniz size merhamet eder. Ama siz tekrar dönerseniz biz de döneriz. Cehennemi, kâfirler için kuşatıcı bir zindan yaptık.” Bu ayet ise, yanlıştan dönerek Allah’tan merhamet ve rahmet isteyenlere hitap etmektedir.

Seçim bizim. Huzurlu veya huzursuz, korkusuz veya korkulu bir yaşamı ve sonunda cennet veya cehennemi seçmek bizim hür irademize kalmış.

TÜRKLERDE KADIN

(Not: Bu yazı Tarihin Aydınlattığı Gelecek adlı kitabımdan alıntıdır.)

Türkler, tabiat şartlarının en zor olduğu bölgelerde yaşadılar. Bu nedenle kadınlar da erkekler gibi mücadeleci bir hayat sürüyorlardı. Nitekim kadınların, atlara erkek gibi bindiklerini gören Avrupalılar çok şaşırmışlardır. Bu konuda, Arap tarihçi ve bilim insanı El Cahiz şöyle der (s.77): “Türklerin kadınları, erkekleri gibidir. Hayvanları da, kendileri gibi Türk özellikleri taşır.” Dolayısıyla Türklerde cinsiyet ayrımı çok fazla gelişmedi. Nitekim Türkçe’ de cinsiyet ayrımı yoktur. “O” denilince hepsi birden kastedilir. Erkek, dişi ayrımını anlatmak gerektiğinde, cinsiyeti söylenir. Hâlbuki erkek ve dişi konusu, diğer dillerde ayrıca nitelendirilir. Hattâ Fransızca ve Almanca ’da cisimlerde bile erkek-dişiler için ayrı ön edat vardır. Türkçe ‘de böyle hiçbir ayrım yoktur. Arapça ’da erkek ve kadınlarla ilgili kelimeler bile ayrıdır. Ama Türkçe ’de ayrım yoktur.

İslâmiyet öncesi Türklerde, kadınların aile içerisinde olduğu gibi toplumda da saygın bir yeri vardı. Kadın hem yuvasının etkili bir üyesi, hem de ailenin geçimi için birlikte çalışan insandı. Yani kadının gerek aile gerekse toplum içerisinde etkili bir konumu vardı. Türklerde kadın, bir insan olarak etkindi (fonksiyoneldi). Zaten insanları, önce kadın ve erkek şeklinde ayırmak, sonra eşitlemeye çalışmak yanlıştır. Allah, bütün varlıkları değişik yapıda hâlk ettiği gibi, her iki cinsi ve her insanı farklı özelliklerde yaratmıştır. Esas olan kişileri cinsiyetlerine göre değil, insan olarak değerlendirmektir.

Döneminin en medeni devleti olan Uygurların bayraklarını, genç bir erkek ve genç bir kızın yan yana vesikalık resimleri süsler. Halen, dünyada hiçbir milletin bayrağında böyle bir resim yoktur. Uygur Türklerinin bayrağı, Türklerin insana bakışlarını simgeleyen eşsiz bir semboldür.

Çin kaynakları, Büyük Hun Türklerinin Hakanı Mete’nin hanımı hakkında bilgi vermektedir. Atilla’nın hanımı Arıg-hanla ilgili bilgileri ise elçi Priskos’un yazılarından öğreniyoruz. J.P.Roux ve İ. Kafesoğlu’nun aktardıklarına göre, Gezginler, iki hanımın da, elçileri ayrıca kendilerinin de kabul ettiklerini o döneme göre hayretle ifade etmişlerdir.

İbrahim Kafesoğlu (s.47), Hunlarda ilkbaharın sonunda 5. ayda  (bugünkü Haziran) devlet meclisi niteliğinde büyük çaplı toplantı yapıldığını aktarır. Bu toplantılarda çeşitli gösteriler, kurban kesmeler vb. törenler olurdu. Bu sırada da ülke sorunları tartışılır ve karara bağlanırdı. Bu aynı zamanda Devlet Meclisi nitelikli toplantı sayılırdı. Tartışmalara Hakan (Tanhu) başkanlık eder, yanında da hatunu otururdu. Hakanların hanımlarını Çin kaynakları, Yin-çü ya da Yen-Shih diye adlandırmaktadır.

Çin’de yüz elli yıldan fazla egemenlik süren Tabgaçlar, Budizm dinini kabul ettikten sonra nüfuslarının azlığının da etkisiyle Çinlileşmeye başlamışlardı. Ama bu Çinlileşme Hakan olan Topa (Tabgaç) Kiao döneminde azaldı. Bunun sebebi Kiao değildi. O Budizmden yana idi. Ama Jean Paul Roux’nun aktardığına göre (s.38), Kiao’nun yaşlı ve dul karısı Hu, Türk geleneğine göre yetişmişti. Gerek eşinin sağlığında gerekse ondan sonra kendi ölene kadar (528) yaptığı naiplik süresince soyluların Türklükten ayrılmalarına izin vermedi.

Türklerde kadınlar, vücutlarını sıkıca örtmezlerdi. Ama namus kavramı vatan yani “yurt”tan sonra, en değerli olandı. Çok önem verilirdi. Toplumda da aynı anlayış egemendi. Kafesoğlu’na göre, evli bir kadına tecavüz ettikleri belirlenenlerin cezası ise çok ağırdı. Bu konuda Çinliler ve İbni Batuta kişinin bedeninin ikiye bölünerek öldürüldüğünü söylerler. (Fuhuş konusunu çoğu millet şiddetli cezalar uygulayarak önlemeye çalışmıştır. Ceza vererek önleyemeyen Eski Yunan bilim ve devlet adamı Solon ise, para cezası vermek şeklinde tedbir almıştır. Ancak Gynaikonitis denilen fuhuş yapılan evleri önleyememiştir.)

İdil Bulgarlarının hanı Almış Han, Abbasi halifesi El-Muktedir’den 921 yılında İslâmiyet’i anlatması için bilgili ve yetkili insanlar istedi. Gönderilen bu kişilerden İbn Fadlan adlı şahıs, iyi bir ileri görüşlülükle, gördüklerini kaleme almıştır. Bu dönemle ilgili birçok konuyu böylece, onun yazılarından öğreniyoruz. J.P.Roux’nun aktardığına göre (s.143) İbn Fadlan, Türk kadınlarının giyim-kuşamda ve davranışlarında rahat olduklarını yazar. Kocalarının da, kadınlarının bu durumuna onay verdiğini belirtir. Bir olay üzerine kadının kocası, karısının, sıkıca örtünmeyerek erkeklerden saklanmamasını onaylamıştır. Bu durumunun kadının kendisini tehlikeden uzak gördüğünü ve ona erişilmesini yasakladığını gösterdiğini belirtmiştir. Ayrıca koca, saklamama durumunun, karısının bir yandan kendini saklayıp, diğer yandan da kendisine erişilmesine izin vermesinden iyi olduğunu açıklar.

J.P.Roux’nun Orta Asya adlı eserinde aktardığına göre (s.273), 9. yüzyıl yazarı İbni Rüşt (felsefeci olan zat değil) ve 11. yüzyıl yazarı El-Bekri, Türklerde kadınların eşlerini seçmede özgür olduklarını söylerler. Bu durumu yukarıda İbn Fadlan’ın anlattıkları ile birleştirince, doğru olması ihtimali yüksek görünüyor.

Dede Korkut’ta da kadın için “güzel düşünür, güzel konuşur”, “kocasına iyi öğütlerde bulunur”, “kocası da onu dinler” şeklinde iyi şeylerden bahsedildiğini anlatır. Aslında bu yapı, günümüze kadarki Türklerde, genelde, aynı kalmıştır.

Türklerde kadınların ayrıcalıklı değeri, J.P.Roux’nun Orta Asya eserinde aktardığı güzel bir lirik şiirde şöyle anlatılır (s.274):; “Kırk kahraman ve bir Bey oğlu, bir güzel için ölmüş, ne olmuş ki” denir. Roux, Nizamülmülk’ün, Türklerdeki kadının durumunun İslâmiyet için tehlike oluşturduğunu düşündüğünü anlatır (s.274). Bu nedenle, halktaki anlayışı değiştirmek için uğraştığını söyler.

Türklerde kadının saygınlığı, Anadolu’da da devam etti. Gezgin İbni Batuta (1304-1377) gözlemlerinin sonucu şöyle der: “Türklerde kadınların gördükleri saygıyı gözlerimle gördüm. Gerçekten de kadınların Türklerde, erkeklerinkinden üstün bir yeri var.” Roux’ya göre (Orta Asya, s.275) Batuta, Türk kadınının bu konumundan, İslâmiyet adına, şikâyetle bahseder. İbni Batuta belki de, kendi milleti olan Arapların o dönemde kadınlarına bakışlarıyla karşılaştırdığı için, böyle bir ifade kullanmış olabilir. Ama gerçekten de, Türklerde kadınlar, erkeklere karşı saygılıdır. Erkekler de, kadınlara karşı daha çok saygılıdır. Erkeklerin saygıyı terk ettikleri tek konu, namus meselesidir.

Türklerde kadın, insan hak ve özgürlükleri sınırları içerisinde hürriyetlerden yararlanır. Türklerden bahseden hemen bütün yıllıklar ve kaynaklar, kadın konusunda Türklerin erdeminden bahsederler. Kadının ayrıcalıklı konumunun ve ona verilen değerin altını çizerler.

 Babür Türk İmparatoru Şah Cihanın, hastalıktan ölen eşi, Safevi Türklerinden Banu Begüm (Mümtaz Mahal) için yaptırdığı Tac Mahal gibi büyük bir eserin, anlam bakımından örneği azdır.

İslâmiyet, kadınlara değer verilmesini öğütleyen çok sayıda ayet getirmiştir. Kız çocuklarını diri diri gömen cahiliye dönemi Arapları için, bu değişim çok büyüktü. Halbuki gezginlerden, tarihi belgelerden anlaşıldığına göre, Türklerin İslâmiyet öncesi ve sonrasındaki anlayışlarında önemli bir fark olmadı.

Prof. Djevad’ın aktardığına göre (s.72) De Amicis, Osmanlı İmparatorluğu’nda hiç kimsenin, sokaktaki kadına el kaldırmaya kalkışmadığını söyler. Hiçbir askerin, isyan ve kargaşa zamanında bile olsa, en şamatacı ve gürültücü kadına dahi, elini bile dokunduramadığını yazar. Hele “ana”ya karşı saygı sonsuzdur, der.

Bu yazımızın konusu Türklerin kadına bakışları olduğundan İslâm’a göre kadın konusuna girmeyeceğiz. Fakat günümüz Türklerinin bu konudaki anlayışlarını etkilemesi bakımından çok kısa bir bilgi vermek istiyoruz.

İslâmiyet’ten sonra Araplarda da genç kızlar erkeklerle serbestçe sohbet eder, edep içerisinde arkadaşlık yaparlardı. Ancak Hayati Ülkü yazdığı İslâm Tarihi adlı eserinde (s.601), Emevi Halifesi II. Velid‘in (743-744) çok kısa süren iktidarı zamanında, kadınların erkeklerden ayrı yaşama usulü getirildiğini anlatır. Bu anlayışın Araplara İranlılardan geldiğini söyler. J.P.Roux’nun Nizamülmülk’ün kadınlara düşmanlığını aktarırken anlattıkları, bu iddiayı doğrular niteliktedir. Fakat İran’a da Bizanslılardan geçme ihtimali vardır. İran’dan da Selçuklulara geçmiştir. Ama sadece kadının kapanması şeklinde etkilemiş, sosyal açıdan uzun süre değişiklik olmamıştır.

Müslümanların kadına bakışını, Emeviler değiştirmiştir. Müminlerin çoğu, Emevilerin Cebriyecilik düşüncesi vb. birçok uygulamalarıyla, Müslümanlığı rayından çıkardığı görüşünde hemfikirdir. Bu demektir ki, İslâm’ın kadına bakışı şimdiki Müslümanların çoğunun algılamasından çok farklıdır.

İslâm’ın kadına bakışı konusunda “İslam’da Kadın Yönetici” başlığıyla bir makale yayınlamıştık. Daha sonraki bir yazımızda da, Kur’an’ın kız evlatlara bakışını inceleyeceğiz.

DÜNYA ZENGİNLEŞTİKÇE, UFKUMUZ DARALIYOR

Yazımızın başlığı bize aittir. Ancak biz bu sonuca, Japon asıllı Amerikalı Yoshihiro Francis Fukuyama’nın, insanlık ile ilgili olarak aktardıklarından ulaştık. Fukuyama’ya göre, çağımızda ne sanat var, ne de felsefe.

Yazar böylesine sert bir yargıyı ifade ederken, belki, insanlara konuyu dolaylı şekilde anlatınca, yeterince algılanamadığını düşünmüştür. Veya sanat ve felsefe yaptıklarını düşünen insanların, bu çalışmalarını, maddi menfaatleri doğrultusunda kullandıklarını gözlemlediği için, gerçekten bu kanaatte olabilir.

Çünkü insanların, birbirlerine ve çevrelerine yaklaşımlarında ekonomik veriler ön plana çıkmaktadır. Dünyamız küreselleştikçe, ilişkilere ekonomik veriler bağlamında bakanların sayıları, hızla artıyor.

İnsanlara ve çevremize, ekonomik verilerle bakınca, onların gerçek değerlerini sorgulamıyoruz. Onların, bize ne kazandıracaklarını gözlemlemeye çalışıyoruz. Çevremizdeki insanlarla, olaylarla ve hattâ eşyalarla ilişkilerimize, bize kazandıracaklarına veya kaybettirebileceklerine göre yön veriyoruz.

Anlayış böyle olunca, zenginler zenginlerle irtibat kurmaya çalışıyor. Fakirlere de, genellikle, kendileri gibi garibanlarla ilişki kurmaktan başka bir yol kalmıyor. Elbette bütün fakirler, kendileri gibi yoksul olanlarla irtibat kurmuyor. Bazı fakirler, zenginlerin dalkavukluğunu yaparak biraz zenginleşmek istiyorlar.

Bu davranışların sonucunda, zenginlerle fakirler arasındaki maddi fark, giderek açılıyor. Bütün insanlık, bu farkın hızla açıldığını görüyor. Bu gidişatın, dünyanın temeline konulmuş bir dinamit olduğunu hissediyor veya biliyor. Ama buna rağmen, çözüm üretilemiyor. Bu yanlışlığı, çözüm üreterek düzeltecekler, zenginlerdir. Ama onlardan ses çıkmıyor. İnsanlıktaki ve zenginlerdeki bu basiret bağlanması, ufuk daralması değilse, başka nasıl açıklayacağız.

İnsanlıktaki bu ufuk daralması, sadece, zengin-fakir arasındaki farkın başımıza açacağı çok ciddi sorunları görmemezlikten gelmemizle sınırlı değil. Başka alanlarda da kendini gösteriyor. Bilindiği gibi, hiçbir insan, kendisine karşı adaletsiz davranılmasına, haksızlık yapılmasına gönülden razı olmaz. Hepimiz, böyle bir durumla karşılaştığımızda tepki veririz. Kimimiz belirgin bir şekilde, kimimiz ise içimizden karşı çıkarız.

Adaletsizlik, maalesef, dünyamızın en önemli sorunlarındandır. Hem bir ülkenin içerisinde vatandaşlar nezdinde, hem de devletlerarasında adaletsiz davranışlar hüküm sürmektedir. İnsanlar olarak, bu adaletsizlikleri yaşıyoruz ve görüyoruz. Ama görmemiş gibi davranıyoruz.

Kendimize yapılan adaletsizliğe itiraz ediyoruz veya söyleniyoruz. Fakat aynı adaletsizliği başkalarına yapmaktan hicap duymuyoruz. Bu çifte standartlı durum, bilhassa zenginler için daha çok geçerlidir. Ülkelerin siyasi yöneticilerin vaziyeti ise, bu açıdan bakılınca çok daha kötüdür. Onların çoğunluğu, her türlü adaletsizliği yapıyorlar, fakat halka anlatırken, en adil insan oldukları yalanını söylüyorlar. Bu yalanlarına halkı inandıran siyasiler de, günümüzün en başarıları yöneticileri olarak değerlendiriliyorlar.

İnsanlığın, adaletsizliğe karşı ilgisizliği, ufuk daralması değil midir?

Zenginlerdeki bu aymazlık, fakirlerdeki bu güçsüzlük, sorunlarımızın kartopu gibi büyümesine sebep oluyor. Bu durumda, insanlığın içine düştüğü bu ufuk daralmasını, orta hallilerin yani orta sınıfın toparlaması umuluyor. Fakat onların da çoğunluğunun, geleceğe bakışını, “Tüketici Güven Endeksi” belirliyor. Onlar da kararlarını bu endeksteki değişime göre veriyorlar.

Siyasetçilerin çoğunun durumları hakkındaki düşüncemizi, biraz yukarıda ifade ettik. Ülkelerin geneline baktığımızda, siyasi partilerin aralarındaki farkın giderek azaldığını görüyoruz. Yukarıda bahsettiğimiz gibi, siyasilerin, bizleri etkilemek için yaptıkları duygusal veya yalana dayalı söylemlerini hesaba katmadan konuyu irdelersek, hepsinin gözlerini, ekonomik verilere diktiklerini görürüz.

Siyasilerimizin söylemlerinde ortak olan hususlar vardır. Bunlar; faiz, döviz (ABD hariç), vergiler ve ücretler gibi konulardır. Bunlar hakkında fikir beyan etmeyen siyasi parti olmaz. Bu konularla ilgili olarak söylenenleri ve uygulananları dikkatlice incelersek, partilerin söylemleri arasındaki farkın yüzde beş-on arası olduğunu görürüz. Siyasi partiler arasındaki bu görüş benzerliği, ufuk daralması değilse nedir?

İnsanlar arasında yaygınlaşan bir başka yanlış algılama daha var. Eğer, bir insan çok para kazanıyorsa, onun çok kapasiteli ve ufku geniş bir insan olduğuna inanılıyor. Böyle olunca da, onun değerli bir iş yaptığı düşünülüyor. İşin kötü tarafı, zengin kişi, kendi konumunun böyle olduğuna kalpten inanıyor.

Zenginlerdeki bu kibirli inanç, insanlardaki bu anlayış oldukça, ufkumuz yalnızca daralmakla kalmıyor, kararıyor.